Contents
1 Comments on this "edition" 2 Psychomachia
2.1 Preface
2.1.1 Senex fidelis, prima credendi uia, 2.1.2 Abram, beati seminis serus pater, 2.1.3 adiecta cuius nomen auxit syllaba, 2.1.4 Abram parenti dictus, Abraham Deo, 2.1.5 senile pignus qui dicauit uictimae, 2.1.6 docens ad aram cum litare quis uelit, 2.1.7 quod dulce cordi, quod pium, quod unicum 2.1.8 deo libenter offerendum credito, 2.1.9 pugnare nosmet cum profanis gentibus 2.1.10 suasit, suumque suasor exemplum dedit, 2.1.11 nec ante prolem coniugalem gignere 2.1.12 deo placentem, matre uirtute editam, 2.1.13 quam strage multa bellicosus spiritus 2.1.14 portenta cordis saeuientis uicerit. 2.1.15 uinctum feroces forte reges ceperant 2.1.16 Loth inmorantem criminosis urbibus 2.1.17 Sodomae et Gomorrae, quas fouebat aduena 2.1.18 pollens honore patruelis gloriae. 2.1.19 Abram sinistris excitatus nuntiis 2.1.20 audit propinquum sorte captum bellica 2.1.21 seruire duris barbarorum uinculis: 2.1.22 armat trecentos terque senos uernulas, 2.1.23 pergant ut hostis terga euntis caedere, 2.1.24 quem gaza diues ac triumphus nobilis 2.1.25 captis tenebant inpeditum copiis. 2.1.26 quin ipse ferrum stringit et plenus deo 2.1.27 reges superbos mole praedarum graues 2.1.28 pellit fugatos, sauciatos proterit, 2.1.29 frangit catenas et rapinam liberat: 2.1.30 aurum, puellas, paruulos, monilia, 2.1.31 greges equarum, uasa, uestem, buculas. 2.1.32 Loth ipse ruptis expeditus nexibus 2.1.33 attrita bacis colla liber erigit. 2.1.34 Abram triumphi dissipator hostici 2.1.35 redit recepta prole fratris inclytus 2.1.36 ne quam fidelis sanguinis prosapiam 2.1.37 uis pessimorum possideret principum. 2.1.38 adhuc recentem caede de tanta uirum 2.1.39 donat sacerdos ferculis caelestibus, 2.1.40 dei sacerdos, rex et idem praepotens, 2.1.41 origo cuius fonte inenarrabili 2.1.42 secreta nullum prodit auctorem sui, 2.1.43 Melchisedech, qua stirpe, quis maioribus 2.1.44 ignotus, uni cognitus tantum deo. 2.1.45 mox et triformis angelorum trinitas 2.1.46 senis reuisit hospitis mapalia, 2.1.47 et iam uietam Sarra in aluum fertilis 2.1.48 munus iuuentae mater exsanguis stupet, 2.1.49 herede guadens, et cachinni paenitens. 2.1.50 haec ad figuram praenotata est linea, 2.1.51 quam nostra recto uita resculpat pede: 2.1.52 uigilandum in armis pectorum fidelium, 2.1.53 omnemque nostri portionem corporis, 2.1.54 quae capta foedae seruiat libidini, 2.1.55 domi coactis liberandam uiribus; 2.1.56 nos esse large uernularum diuites, 2.1.57 si quid trecenti bis nouenis additis 2.1.58 possint figura nouerimus mystica. 2.1.59 mox ipse Christus, qui sacerdos uerus est, 2.1.60 parente inenarrabili atque uno satus, 2.1.61 cibum beatis offerens uictoribus 2.1.62 paruam pudici cordis intrabit casam, 2.1.63 monstrans honorem trinitatis hospitae. 2.1.64 animam deinde spiritus conplexibus 2.1.65 pie maritam, prolis expertem diu, 2.1.66 faciet perenni fertilem de semine, 2.1.67 tunc sera dotem possidens puerpera 2.1.68 herede digno patris inplebit domum.
2.2 Main Text
2.2.1 Christe, graues hominum semper miserate labores, 2.2.2 qui patria uirtute cluis propriaque, sed una, 2.2.3 (unum namque deum colimus de nomine utroque, 2.2.4 non tamen et solum, quia tu deus ex patre, Christe) 2.2.5 dissere, rex noster, quo milite pellere culpas 2.2.6 mens armata queat nostri de pectoris antro, 2.2.7 exoritur quotiens turbatis sensibus intus 2.2.8 seditio atque animam morborum rixa fatigat, 2.2.9 quod tunc praesidium pro libertate tuenda 2.2.10 quaeue acies furiis inter praecordia mixtis 2.2.11 obsistat meliore manu. nec enim, bone ductor, 2.2.12 magnarum virtutum inopes neruisque carentes 2.2.13 Christicolas uitiis populantibus exposuisti. 2.2.14 ipse salutiferas obsesso in corpore turmas 2.2.15 depugnare iubes, ipse excellentibus armas 2.2.16 artibus ingenium, quibus ad ludibria cordis 2.2.17 oppugnanda potens tibi dimicet et tibi uincat. 2.2.18 uincendi praesens ratio est, si comminus ipsas 2.2.19 uirtutum facies et conluctantia contra 2.2.20 uiribus infestis liceat portenta notare. 2.2.21 prima petit campum dubia sub sorte duelli 2.2.22 pugnatura Fides, agresti turbida cultu, 2.2.23 nuda umeros, intonsa comas, exerta lacertos; 2.2.24 namque repentinus laudis calor ad noua feruens 2.2.25 proelia nec telis meminit nec tegmine cingi, 2.2.26 pectore sed fidens ualido membrisque retectis 2.2.27 prouocat insani frangenda pericula belli. 2.2.28 ecce lacessentem conlatis uiribus audet 2.2.29 prima ferire Fidem Veterum Cultura Deorum. 2.2.30 illa hostile caput phalerataque tempora uittis 2.2.31 altior insurgens labefactat, et ora cruore 2.2.32 de pecudum satiata solo adplicat et pede calcat 2.2.33 elisos in morte oculos, animamque malignam 2.2.34 fracta intercepti commercia gutturis artant, 2.2.35 difficilemque obitum suspiria longa fatigant. 2.2.36 exultat uictrix legio, quam mille coactam 2.2.37 martyribus regina Fides animarat in hostem. 2.2.38 nunc fortes socios parta pro laude coronat 2.2.39 floribus ardentique iubet uestirier ostro. 2.2.40 exim gramineo in campo concurrere prompta 2.2.41 uirgo Pudicitia speciosis fulget in armis, 2.2.42 quam patrias succincta faces Sodomita Libido 2.2.43 adgreditur piceamque ardenti sulpure pinum 2.2.44 ingerit in faciem pudibundaque lumina flammis 2.2.45 adpetit, et taetro temptat subfundere fumo. 2.2.46 sed dextram furiae flagrantis et ignea dirae 2.2.47 tela lupae saxo ferit inperterrita uirgo, 2.2.48 excussasque sacro taedas depellit ab ore. 2.2.49 tunc exarmatae iugulum meretricis adacto 2.2.50 transfigit gladio; calidos uomit illa uapores 2.2.51 sanguine concretos caenoso; spiritus inde 2.2.52 sordidus exhalans uicinas polluit auras. 2.2.53 "hoc habet," exclamat uictrix regina, "supremus 2.2.54 hic tibi finis erit, semper prostrata iacebis, 2.2.55 nec iam mortiferas audebis spargere flammas 2.2.56 in famulos famulasue dei, quibus intima casti 2.2.57 uena animi sola feruet de lampade Christi. 2.2.58 tene, o uexatrix hominum, potuisse resumptis 2.2.59 uiribus extincti capitis recalescere flatu, 2.2.60 Assyrium postquam thalamum ceruix Olofernis 2.2.61 caesa cupidineo madefactum sanguine lauit, 2.2.62 gemmantemque torum moechi ducis aspera Iudith 2.2.63 spreuit et incestos conpescuit ense furores, 2.2.64 famosum mulier referens ex hoste tropaeum 2.2.65 non trepidante manu uindex mea caelitus audax? 2.2.66 at fortasse parum fortis matrona sub umbra 2.2.67 legis adhuc pugnans, dum tempora nostra figurat, 2.2.68 uera quibus uirtus terrena in corpora fluxit 2.2.69 grande per infirmos caput excisura ministros. 2.2.70 numquid et intactae post partum uirginis ullum 2.2.71 fas tibi iam superest? post partum uirginis, ex quo 2.2.72 corporis humani naturam pristina origo 2.2.73 deseruit carnemque nouam uis ardua seuit, 2.2.74 atque innupta deum concepit femina Christum, 2.2.75 mortali de matre hominem, sed cum patre numen. 2.2.76 inde omnis iam diua caro est quae concipit illum 2.2.77 naturamque dei consortis foedere sumit. 2.2.78 Verbum quippe caro factum non destitit esse 2.2.79 quod fuerat, Verbum, dum carnis glutinat usum, 2.2.80 maiestate quidem non degenerante per usum 2.2.81 carnis, sed miseros ad nobiliora trahente. 2.2.82 ille manet quod semper erat, quod non erat esse 2.2.83 incipiens: nos quod fuimus iam non sumus, aucti 2.2.84 nascendo in melius: mihi contulit et sibi mansit. 2.2.85 nec deus ex nostris minuit sua, sed sua nostris 2.2.86 dum tribuit nosmet dona ad caelestia uexit. 2.2.87 dona haec sunt, quod uicta iaces, lutulenta Libido, 2.2.88 nec mea post Mariam potis es perfringere iura. 2.2.89 tu princeps ad mortis iter, tu ianua leti, 2.2.90 corpora conmaculans animas in tartara mergis. 2.2.91 abde caput tristi, iam frigida pestis, abysso; 2.2.92 occide, prostibulum; manes pete, claudere Auerno, 2.2.93 inque tenebrosum noctis detrudere fundum. 2.2.94 te uoluant subter uada flammea, te uada nigra 2.2.95 sulpureusque rotet per stagna sonantia uertex, 2.2.96 nec iam Christicolas, furiarum maxima, temptes, 2.2.97 ut purgata suo seruentur corpora regi." 2.2.98 dixerat haec et laeta Libidinis interfectae 2.2.99 morte Pudicitia gladium Iordanis in undis 2.2.100 abluit infectum, sanies cui rore rubenti 2.2.101 haeserat et nitidum macularat uulnere ferrum. 2.2.102 expiat ergo aciem fluuiali docta lauacro 2.2.103 uictricem uictrix, abolens baptismate labem 2.2.104 hostilis iuguli; nec iam contenta piatum 2.2.105 condere uaginae gladium, ne tecta rubigo 2.2.106 occupet ablutum scabrosa sorde nitorem, 2.2.107 catholico in templo diuini fontis ad aram 2.2.108 consecrat, aeterna splendens ubi luce coruscet. 2.2.109 ecce modesta graui stabat Patientia uultu 2.2.110 per medias inmota acies uariosque tumultus, 2.2.111 uulneraque et rigidis uitalia peruia pilis 2.2.112 spectabat defixa oculos et lenta manebat. 2.2.113 hanc procul Ira tumens, spumanti feruida rictu, 2.2.114 sanguinea intorquens subfuso lumina felle, 2.2.115 ut belli exsortem teloque et uoce lacessit, 2.2.116 inpatiensque morae conto petit, increpat ore, 2.2.117 hirsutas quatiens galeato in uertice cristas. 2.2.118 "en tibi Martis," ait, "spectatrix libera nostri, 2.2.119 excipe mortiferum securo pectore ferrum, 2.2.120 nec doleas, quia turpe tibi gemuisse dolorem." 2.2.121 sic ait, et stridens sequitur conuicia pinus 2.2.122 per teneros crispata notos, et certa sub ipsum 2.2.123 defertur stomachum rectoque inliditur ictu, 2.2.124 sed resilit duro loricae excussa repulsu. 2.2.125 prouida nam Virtus conserto adamante trilicem 2.2.126 induerat thoraca umeris squamosaque ferri 2.2.127 texta per intortos conmiserat undique neruos. 2.2.128 inde quieta manet Patientia, fortis ad omnes 2.2.129 telorum nimbos et non penetrabile durans. 2.2.130 nec mota est iaculo monstri sine more furentis, 2.2.131 opperiens propriis perituram uiribus Iram. 2.2.132 scilicet indomitos postquam stomachando lacertos 2.2.133 barbara bellatrix inpenderat et iaculorum 2.2.134 nube superuacuam lassauerat inrita dextram, 2.2.135 cum uentosa leui cecidissent tela uolatu, 2.2.136 iactibus et uacuis hastilia fracta iacerent, 2.2.137 uertitur ad capulum manus inproba et ense corusco 2.2.138 conisa in plagam dextra sublimis ab aure 2.2.139 erigitur mediumque ferit librata cerebrum. 2.2.140 aerea sed cocto cassis formata metallo 2.2.141 tinnitum percussa refert aciemque retundit 2.2.142 dura resultantem, frangit quoque uena rebellis 2.2.143 inlisum chalybem, dum cedere nescia cassos 2.2.144 excipit adsultus ferienti et tuta resistit. 2.2.145 Ira, ubi truncati mucronis fragmina uidit 2.2.146 et procul in partes ensem crepuisse minutas, 2.2.147 iam capulum retinente manu sine pondere ferri, 2.2.148 mentis inops ebur infelix decorisque pudendi 2.2.149 perfida signa abicit monumentaque tristia longe 2.2.150 spernit, et ad proprium succenditur effera letum. 2.2.151 missile de multis, quae frustra sparserat, unum 2.2.152 puluere de campi peruersos sumit in usus: 2.2.153 rasile figit humi lignum ac se cuspide uersa 2.2.154 perfodit et calido pulmonem uulnere transit. 2.2.155 quam super adsistens Patientia "uicimus," inquit, 2.2.156 "exultans Vitium solita uirtute, sine ullo 2.2.157 sanguinis ac uitae discrimine; lex habet istud 2.2.158 nostra genus belli, furias omnemque malorum 2.2.159 militiam et rabidas tolerando extinguere uires. 2.2.160 ipsa sibi est hostis uesania seque furendo 2.2.161 interimit moriturque suis Ira ignea telis." 2.2.162 haec effata secat medias inpune cohortes 2.2.163 egregio comitata uiro; nam proximus Iob 2.2.164 haeserat inuictae dura inter bella magistrae, 2.2.165 fronte seuerus adhuc et multo funere anhelus, 2.2.166 sed iam clausa truci subridens ulcera uultu, 2.2.167 perque cicatricum numerum sudata recensens 2.2.168 millia pugnarum, sua praemia, dedecus hostis. 2.2.169 illum diua iubet tandem requiescere ab omni 2.2.170 armorum strepitu, captis et perdita quaeque 2.2.171 multiplicare opibus, nec iam peritura referre. 2.2.172 ipsa globos legionum et concurrentia rumpit 2.2.173 agmina, uulniferos gradiens intacta per imbres. 2.2.174 omnibus una comes uirtutibus adsociatur, 2.2.175 auxiliumque suum fortis Patientia miscet. 2.2.176 nulla anceps luctamen init uirtute sine ista 2.2.177 uirtus, nam uidua est quam non Patientia firmat. 2.2.178 forte per effusas inflata Superbia turmas 2.2.179 effreni uolitabat equo, quem pelle leonis 2.2.180 texerat et ualidos uillis onerauerat armos, 2.2.181 quo se fulta iubis iactantius illa ferinis 2.2.182 inferret tumido despectans agmina fastu. 2.2.183 turritum tortis caput adcumularat in altum 2.2.184 crinibus, extructos augeret ut addita cirros 2.2.185 congeries celsumque apicem frons ardua ferret. 2.2.186 carbasea ex umeris summo collecta coibat 2.2.187 palla sinu teretem nectens a pectore nodum. 2.2.188 a ceruice fluens tenui uelamine limbus 2.2.189 concipit infestas textis turgentibus auras. 2.2.190 nec minus instabili sonipes feritate superbit, 2.2.191 inpatiens madidis frenarier ora lupatis. 2.2.192 huc illuc frendens obuertit terga, negata 2.2.193 libertate fugae, pressisque tumescit habenis. 2.2.194 hoc sese ostentans habitu uentosa uirago 2.2.195 inter utramque aciem supereminet et phaleratum 2.2.196 circumflectit equum, uultuque et uoce minatur 2.2.197 aduersum spectans cuneum, quem milite raro 2.2.198 et paupertinis ad bella coegerat armis 2.2.199 Mens Humilis, regina quidem, sed egens alieni 2.2.200 auxilii proprio nec sat confisa paratu. 2.2.201 Spem sibi collegam coniunxerat, edita cuius 2.2.202 et suspensa ab humo est opulentia diuite regno. 2.2.203 ergo Humilem postquam male sana Superbia Mentem 2.2.204 uilibus instructam nullo ostentamine telis 2.2.205 aspicit, in uocem dictis se effundit amaris: 2.2.206 "non pudet, o miseri, plebeio milite claros 2.2.207 adtemptare duces ferroque lacessere gentem 2.2.208 insignem titulis, ueteres cui bellica uirtus 2.2.209 diuitias peperit, laetos et gramine colles 2.2.210 imperio calcare dedit? nunc aduena nudus 2.2.211 nititur antiquos, si fas est, pellere reges! 2.2.212 en qui nostra suis in praedam cedere dextris 2.2.213 sceptra uolunt! en qui nostras sulcare nouales 2.2.214 aruaque capta manu popularier hospite aratro 2.2.215 contendunt, duros et pellere Marte colonos! 2.2.216 nempe, o ridiculum uulgus, natalibus horis 2.2.217 totum hominem et calidos a matre amplectimur artus, 2.2.218 uimque potestatum per membra recentis alumni 2.2.219 spargimus, et rudibus dominamur in ossibus omnes. 2.2.220 quis locus in nostra tunc uobis sede dabatur, 2.2.221 congenitis cum regna simul dicionibus aequo 2.2.222 robore crescebant? nati iam luce sub una 2.2.223 et domus et domini paribus adoleuimus annis, 2.2.224 ex quo plasma nouum de consaepto paradisi 2.2.225 limite progrediens amplum transfugit in orbem, 2.2.226 pellitosque habitus sumpsit uenerabilis Adam, 2.2.227 nudus adhuc, ni nostra foret praecepta secutus. 2.2.228 quisnam iste ignotis hostis nunc surgit ab oris 2.2.229 inportunus, iners, infelix, degener, amens, 2.2.230 qui sibi tam serum ius uindicat, hactenus exul? 2.2.231 nimirum uacuae credentur friuola famae, 2.2.232 quae miseros optare iubet quandoque futuri 2.2.233 spem fortasse boni, lenta ut solacia mollem 2.2.234 desidiam pigro rerum meditamine palpent. 2.2.235 quidni illos spes palpet iners, quos puluere in isto 2.2.236 tirones Bellona truci non excitat aere, 2.2.237 inbellesque animos uirtus tepefacta resoluit? 2.2.238 anne Pudicitiae gelidum iecur utile bello est? 2.2.239 an tenerum Pietatis opus sudatur in armis? 2.2.240 quam pudet, o Mauors et uirtus conscia, talem 2.2.241 contra stare aciem ferroque lacessere nugas, 2.2.242 et cum uirgineis dextram conferre choreis, 2.2.243 Iustitia est ubi semper egens et pauper Honestas, 2.2.244 arida Sobrietas, albo Ieiunia uultu, 2.2.245 sanguine uix tenui Pudor interfusus, aperta 2.2.246 Simplicitas et ad omne patens sine tegmine uulnus, 2.2.247 et prostrata in humum nec libera iudice sese 2.2.248 Mens Humilis, quam degenerem trepidatio prodit! 2.2.249 faxo ego, sub pedibus stipularum more teratur 2.2.250 inualida ista manus; neque enim perfringere duris 2.2.251 dignamur gladiis, algenti et sanguine ferrum 2.2.252 inbuere fragilique uiros foedare triumpho." 2.2.253 talia uociferans rapidum calcaribus urget 2.2.254 cornipedem laxisque uolat temeraria frenis, 2.2.255 hostem humilem cupiens inpulsu umbonis equini 2.2.256 sternere deiectamque supercalcare ruinam. 2.2.257 sed cadit in foueam praeceps, quam callida forte 2.2.258 Fraus interciso subfoderat aequore furtim, 2.2.259 Fraus detestandis Vitiorum e pestibus una, 2.2.260 fallendi uersuta opifex, quae praescia belli 2.2.261 planitiem scrobibus uitiauerat insidiosis 2.2.262 hostili de parte latens, ut fossa ruentes 2.2.263 exciperet cuneos atque agmina mersa uoraret; 2.2.264 ac ne fallacem puteum deprendere posset 2.2.265 cauta acies, uirgis adopertas texerat oras, 2.2.266 et superinposito simularat caespite campum. 2.2.267 at regina humilis, quamuis ignara, manebat 2.2.268 ulteriore loco nec adhuc ad Fraudis opertum 2.2.269 uenerat aut foueae calcarat furta malignae. 2.2.270 hunc eques illa dolum, dum fertur praepete cursu, 2.2.271 incidit, et caecum subito patefecit hiatum. 2.2.272 prona ruentis equi ceruice inuoluitur, ac sub 2.2.273 pectoris inpressu fracta inter crura rotatur. 2.2.274 at Virtus placidi moderaminis, ut leuitatem 2.2.275 prospicit obtritam monstri sub morte iacentis, 2.2.276 intendit gressum mediocriter, os quoque parce 2.2.277 erigit et comi moderatur gaudia uultu. 2.2.278 cunctanti Spes fida comes succurrit et offert 2.2.279 ultorem gladium laudisque inspirat amorem. 2.2.280 illa cruentatam correptis crinibus hostem 2.2.281 protrahit et faciem laeua reuocante supinat, 2.2.282 tunc caput orantis flexa ceruice resectum 2.2.283 eripit ac madido suspendit colla capillo. 2.2.284 extinctum Vitium sancto Spes increpat ore: 2.2.285 "desine grande loqui; frangit deus omne superbum, 2.2.286 magna cadunt, inflata crepant, tumefacta premuntur. 2.2.287 disce supercilium deponere, disce cauere 2.2.288 ante pedes foueam, quisquis sublime minaris. 2.2.289 peruulgata uiget nostri sententia Christi 2.2.290 scandere celsa humiles et ad ima redire feroces. 2.2.291 uidimus horrendum membris animisque Goliam 2.2.292 inualida cecidisse manu: puerilis in illum 2.2.293 dextera fundali torsit stridore lapillum 2.2.294 traiectamque cauo penetrauit uulnere frontem. 2.2.295 ille minax, rigidus, iactans, truculentus, amarus, 2.2.296 dum tumet indomitum, dum formidabile feruet, 2.2.297 dum sese ostentat, clipeo dum territat auras, 2.2.298 expertus pueri quid possint ludicra parui 2.2.299 subcubuit teneris bellator turbidus annis. 2.2.300 me tunc ille puer uirtutis pube secutus 2.2.301 florentes animos sursum in mea regna tetendit, 2.2.302 seruatur quia certa mihi domus omnipotentis 2.2.303 sub pedibus domini, meque ad sublime uocantem 2.2.304 uictores caesa culparum labe capessunt." 2.2.305 dixit, et auratis praestringens aëra pinnis 2.2.306 in caelum se uirgo rapit. mirantur euntem 2.2.307 Virtutes tolluntque animos in uota uolentes 2.2.308 ire simul, ni bella duces terrena retardent. 2.2.309 confligunt Vitiis seque ad sua praemia seruant. 2.2.310 uenerat occiduis mundi de finibus hostis 2.2.311 Luxuria, extinctae iamdudum prodiga famae, 2.2.312 delibuta comas, oculis uaga, languida uoce, 2.2.313 perdita deliciis, uitae cui causa uoluptas, 2.2.314 elumbem mollire animum, petulanter amoenas 2.2.315 haurire inlecebras et fractos soluere sensus. 2.2.316 ac tunc peruigilem ructabat marcida cenam, 2.2.317 sub lucem quia forte iacens ad fercula raucos 2.2.318 audierat lituos, atque inde tepentia linquens 2.2.319 pocula lapsanti per uina et balsama gressu 2.2.320 ebria calcatis ad bellum floribus ibat. 2.2.321 non tamen illa pedes, sed curru inuecta uenusto 2.2.322 saucia mirantum capiebat corda uirorum. 2.2.323 o noua pugnandi species! non ales harundo 2.2.324 neruum pulsa fugit, nec stridula lancea torto 2.2.325 emicat amento, frameam nec dextra minatur; 2.2.326 sed uiolas lasciua iacit foliisque rosarum 2.2.327 dimicat et calathos inimica per agmina fundit. 2.2.328 inde eblanditis Virtutibus halitus inlex 2.2.329 inspirat tenerum labefacta per ossa uenenum, 2.2.330 et male dulcis odor domat ora et pectora et arma 2.2.331 ferratosque toros obliso robore mulcet. 2.2.332 deiciunt animos ceu uicti et spicula ponunt, 2.2.333 turpiter, heu, dextris languentibus obstupefacti 2.2.334 dum currum uaria gemmarum luce micantem 2.2.335 mirantur, dum bratteolis crepitantia lora 2.2.336 et solido ex auro pretiosi ponderis axem 2.2.337 defixis inhiant obtutibus et radiorum 2.2.338 argento albentem seriem, quam summa rotarum 2.2.339 flexura electri pallentis continet orbe. 2.2.340 et iam cuncta acies in deditionis amorem 2.2.341 sponte sua uersis transibat perfida signis 2.2.342 Luxuriae seruire uolens dominaeque fluentis 2.2.343 iura pati et laxa ganearum lege teneri. 2.2.344 ingemuit tam triste nefas fortissima Virtus 2.2.345 Sobrietas, dextro socios decedere cornu 2.2.346 inuictamque manum quondam sine caede perire. 2.2.347 uexillum sublime crucis, quod in agmine primo 2.2.348 dux bona praetulerat, defixa cuspide sistit, 2.2.349 instauratque leuem dictis mordacibus alam 2.2.350 exstimulans animos nunc probris, nunc prece mixta: 2.2.351 "quis furor insanas agitat caligine mentes? 2.2.352 quo ruitis? cui colla datis? quae uincula tandem, 2.2.353 pro pudor, armigeris amor est perferre lacertis, 2.2.354 lilia luteolis interlucentia sertis 2.2.355 et ferrugineo uernantes flore coronas? 2.2.356 his placet adsuetas bello iam tradere palmas 2.2.357 nexibus, his rigidas nodis innectier ulnas, 2.2.358 ut mitra caesariem cohibens aurata uirilem 2.2.359 conbibat infusum croceo religamine nardum, 2.2.360 post inscripta oleo frontis signacula, per quae 2.2.361 unguentum regale datum est et chrisma perenne, 2.2.362 ut tener incessus uestigia syrmate uerrat 2.2.363 sericaque infractis fluitent ut pallia membris, 2.2.364 post inmortalem tunicam quam pollice docto 2.2.365 texuit alma Fides, dans inpenetrabile tegmen 2.2.366 pectoribus lotis, dederat quibus ipsa renasci, 2.2.367 inde ad nocturnas epulas, ubi cantharus ingens 2.2.368 despuit effusi spumantia damna Falerni 2.2.369 in mensam cyathis stillantibus, uda ubi multo 2.2.370 fulcra mero ueterique toreumata rore rigantur? 2.2.371 excidit ergo animis eremi sitis, excidit ille 2.2.372 fons patribus de rupe datus, quem mystica uirga 2.2.373 elicuit scissi salientem uertice saxi? 2.2.374 angelicusne cibus prima in tentoria uestris 2.2.375 fluxit auis, quem nunc sero felicior aeuo 2.2.376 uespertinus edit populus de corpore Christi? 2.2.377 his uos inbutos dapibus iam crapula turpis 2.2.378 Luxuriae ad madidum rapit inportuna lupanar, 2.2.379 quosque uiros non Ira fremens, non idola bello 2.2.380 cedere conpulerant, saltatrix ebria flexit! 2.2.381 state, precor, uestri memores, memores quoque Christi 2.2.382 quae sit uestra tribus, quae gloria, quis deus et rex, 2.2.383 quis dominus meminisse decet. uos nobile Iudae 2.2.384 germen ad usque dei genetricem, qua deus ipse 2.2.385 esset homo, procerum uenistis sanguine longo. 2.2.386 excitet egregias mentes celeberrima Dauid 2.2.387 gloria continuis bellorum exercita curis, 2.2.388 excitet et Samuel, spolium qui diuite ab hoste 2.2.389 adtrectare uetat nec uictum uiuere regem 2.2.390 incircumcisum patitur, ne praeda superstes 2.2.391 uictorem placidum recidiua in proelia poscat. 2.2.392 parcere iam capto crimen putat ille tyranno, 2.2.393 at uobis contra uinci et subcumbere uotum est. 2.2.394 paeniteat, per si qua mouet reuerentia summi 2.2.395 numinis, hoc tam dulce malum uoluisse nefanda 2.2.396 proditione sequi; si paenitet, haud nocet error. 2.2.397 paenituit Ionatham ieiunia sobria dulci 2.2.398 conuiolasse fauo sceptri mellisque sapore 2.2.399 heu male gustato, regni dum blanda uoluptas 2.2.400 oblectat iuuenem iurataque sacra resoluit. 2.2.401 sed quis paenituit, nec sors lacrimabilis illa est, 2.2.402 nec tinguit patrias sententia saeua secures. 2.2.403 en ego Sobrietas, si conspirare paratis, 2.2.404 pando uiam cunctis Virtutibus, ut malesuada 2.2.405 Luxuries, multo stipata satellite, poenas 2.2.406 cum legione sua Christo sub iudice pendat." 2.2.407 sic effata crucem domini feruentibus offert 2.2.408 obuia quadriiugis, lignum uenerabile in ipsos 2.2.409 intentans frenos. quod ut expauere feroces 2.2.410 cornibus obpansis et summa fronte coruscum, 2.2.411 uertunt praecipitem caeca formidine fusi 2.2.412 per praerupta fugam. fertur resupina reductis 2.2.413 nequiquam loris auriga comamque madentem 2.2.414 puluere foedatur. tunc et uertigo rotarum 2.2.415 inplicat excussam dominam; nam prona sub axem 2.2.416 labitur et lacero tardat sufflamine currum. 2.2.417 addit Sobrietas uulnus letale iacenti, 2.2.418 coniciens silicem rupis de parte molarem. 2.2.419 hunc uexilliferae quoniam fors obtulit ictum 2.2.420 spicula nulla manu sed belli insigne gerenti, 2.2.421 casus agit saxum, medii spiramen ut oris 2.2.422 frangeret, et recauo misceret labra palato. 2.2.423 dentibus introrsum resolutis lingua resectam 2.2.424 dilaniata gulam frustis cum sanguinis inplet. 2.2.425 insolitis dapibus crudescit guttur, et ossa 2.2.426 conliquefacta uorans reuomit quas hauserat offas. 2.2.427 "ebibe iam proprium post pocula multa cruorem," 2.2.428 uirgo ait increpitans, "sint haec tibi fercula tandem 2.2.429 tristia praeteriti nimiis pro dulcibus aeui. 2.2.430 lasciuas uitae inlecebras gustatus amarae 2.2.431 mortis et horrifico sapor ultimus asperat haustu." 2.2.432 caede ducis dispersa fugit trepidante pauore 2.2.433 nugatrix acies. Iocus et Petulantia primi 2.2.434 cymbala proiciunt; bellum nam talibus armis 2.2.435 ludebant resono meditantes uulnera sistro. 2.2.436 dat tergum fugitiuus Amor, lita tela ueneno 2.2.437 et lapsum ex umeris arcum pharetramque cadentem 2.2.438 pallidus ipse metu sua post uestigia linquit. 2.2.439 Pompa, ostentatrix uani splendoris, inani 2.2.440 exuitur nudata peplo; discissa trahuntur 2.2.441 serta Venustatis collique ac uerticis aurum 2.2.442 soluitur, et gemmas Discordia dissona turbat. 2.2.443 non piget adtritis pedibus per acuta frutecta 2.2.444 ire Voluptatem, quoniam uis maior acerbam 2.2.445 conpellit tolerare fugam; formido pericli 2.2.446 praedurat teneras iter ad cruciabile plantas. 2.2.447 qua se cumque fugax trepidis fert cursibus agmen, 2.2.448 damna iacent, crinalis acus, redimicula, uittae, 2.2.449 fibula, flammeolum, strophium, diadema, monile. 2.2.450 his se Sobrietas et totus Sobrietatis 2.2.451 abstinet exuuiis miles damnataque castis 2.2.452 scandala proculcat pedibus, nec fronte seueros 2.2.453 coniuente oculos praedarum ad gaudia flectit. 2.2.454 fertur Auaritia gremio praecincta capaci, 2.2.455 quidquid Luxus edax pretiosum liquerat, unca 2.2.456 corripuisse manu, pulchra in ludibria uasto 2.2.457 ore inhians aurique legens fragmenta caduci 2.2.458 inter harenarum cumulos. nec sufficit amplos 2.2.459 inpleuisse sinus; iuuat infercire cruminis 2.2.460 turpe lucrum et grauidos furtis distendere fiscos, 2.2.461 quos laeua celante tegit laterisque sinistri 2.2.462 uelat opermento; uelox nam dextra rapinas 2.2.463 abradit spoliisque ungues exercet aënos. 2.2.464 Cura, Famis, Metus, Anxietas, Periuria, Pallor, 2.2.465 Corruptela, Dolus, Commenta, Insomnia, Sordes, 2.2.466 Eumenides uariae monstri comitatus aguntur. 2.2.467 nec minus interea rabidorum more luporum 2.2.468 Crimina persultant toto grassantia campo, 2.2.469 matris Auaritiae nigro de lacte creata. 2.2.470 si fratris galeam fuluis radiare ceraunis 2.2.471 germanus uidit conmilito, non timet ensem 2.2.472 exerere atque caput socio mucrone ferire, 2.2.473 de consanguineo rapturus uertice gemmas. 2.2.474 filius extinctum belli sub sorte cadauer 2.2.475 aspexit si forte patris, fulgentia bullis 2.2.476 cingula et exuuias gaudet rapuisse cruentas: 2.2.477 cognatam Ciuilis agit Discordia praedam, 2.2.478 nec parcit propriis Amor insatiatus Habendi 2.2.479 pigneribus spoliatque suos Famis inpia natos. 2.2.480 talia per populos edebat funera uictrix 2.2.481 orbis Auaritia, sternens centena uirorum 2.2.482 millia uulneribus uariis: hunc lumine adempto 2.2.483 effossisque oculis uelut in caligine noctis 2.2.484 caecum errare sinit perque offensacula multa 2.2.485 ire, nec oppositum baculo temptare periclum. 2.2.486 porro alium capit intuitu fallitque uidentem, 2.2.487 insigne ostentans aliquid, quod dum petit ille, 2.2.488 excipitur telo incautus cordisque sub ipso 2.2.489 saucius occulto ferrum suspirat adactum. 2.2.490 multos praecipitans in aperta incendia cogit 2.2.491 nec patitur uitare focos, quibus aestuat aurum, 2.2.492 quod petit arsurus pariter speculator auarus. 2.2.493 omne hominum rapit illa genus, mortalia cuncta 2.2.494 occupat interitu, neque est uiolentius ullum 2.2.495 terrarum Vitium, quod tantis cladibus aeuum 2.2.496 mundani inuoluat populi damnetque gehennae. 2.2.497 quin ipsos temptare manu, si credere dignum est, 2.2.498 ausa sacerdotes domini, qui proelia forte 2.2.499 ductores primam ante aciem pro laude gerebant 2.2.500 uirtutum, magnoque inplebant classica flatu. 2.2.501 et fors innocuo tinxisset sanguine ferrum, 2.2.502 ni Ratio armipotens, gentis Leuitidis una 2.2.503 semper fida comes, clipeum obiectasset et atrae 2.2.504 hostis ab incursu claros texisset alumnos. 2.2.505 stant tuti Rationis ope, stant turbine ab omni 2.2.506 inmunes fortesque animi; uix in cute summa 2.2.507 praestringens paucos tenui de uulnere laedit 2.2.508 cuspis Auaritiae. stupuit Luis inproba castis 2.2.509 heroum iugulis longe sua tela repelli; 2.2.510 ingemit et dictis ardens furialibus infit: 2.2.511 "uincimur, heu, segnes nec nostra potentia perfert 2.2.512 uim solitam, languet uiolentia saeua nocendi, 2.2.513 sueuerat inuictis quae uiribus omnia ubique 2.2.514 rumpere corda hominum; nec enim tam ferrea quemquam 2.2.515 durauit natura uirum, cuius rigor aera 2.2.516 sperneret aut nostro foret inpenetrabilis auro. 2.2.517 ingenium omne neci dedimus; tenera, aspera, dura, 2.2.518 docta, indocta simul, bruta et sapientia, nec non 2.2.519 casta, incesta meae patuerunt pectora dextrae. 2.2.520 sola igitur rapui quidquid Styx abdit auaris 2.2.521 gurgitibus. nobis ditissima Tartara debent 2.2.522 quos retinent populos. quod uoluunt saecula nostrum est, 2.2.523 quod miscet mundus, uesana negotia, nostrum. 2.2.524 qui fit praeualidas quod pollens gloria uires 2.2.525 deserit et cassos ludit fortuna lacertos? 2.2.526 sordet Christicolis rutilantis fulua monetae 2.2.527 effigies, sordent argenti emblemata, et omnis 2.2.528 thensaurus nigrante oculis uilescit honore. 2.2.529 quid sibi docta uolunt fastidia? nonne triumphum 2.2.530 egimus e Scarioth, magnus qui discipulorum 2.2.531 et conuiua dei, dum fallit foedere mensae 2.2.532 haudquaquam ignarum dextramque parabside iungit, 2.2.533 incidit in nostrum flammante cupidine telum, 2.2.534 infamem mercatus agrum de sanguine amici 2.2.535 numinis, obliso luiturus iugera collo? 2.2.536 uiderat et Iericho propria inter funera quantum 2.2.537 posset nostra manus, cum uictor concidit Achar. 2.2.538 caedibus insignis murali et strage superbus 2.2.539 subcubuit capto uictis ex hostibus auro, 2.2.540 dum uetitis insigne legens anathema fauillis 2.2.541 maesta ruinarum spolia insatiabilis haurit. 2.2.542 non illum generosa tribus, non plebis auitae 2.2.543 iuuit Iuda parens, Christo quandoque propinquo 2.2.544 nobilis et tali felix patriarcha nepote. 2.2.545 quis placet exemplum generis, placeat quoque forma 2.2.546 exitii: sit poena eadem, quibus et genus unum est. 2.2.547 quid moror aut Iudae populares aut populares 2.2.548 sacricolae summi (summus nam fertur Aaron) 2.2.549 fallere fraude aliqua Martis congressibus inpar? 2.2.550 nil refert armis contingat palma dolisue." 2.2.551 dixerat et toruam faciem furialiaque arma 2.2.552 exuit inque habitum sese transformat honestum; 2.2.553 fit Virtus specie uultuque et ueste seuera 2.2.554 quam memorant Frugi, parce cui uiuere cordi est 2.2.555 et seruare suum; tamquam nil raptet auare, 2.2.556 artis adumbratae meruit ceu sedula laudem. 2.2.557 huius se specie mendax Bellona coaptat, 2.2.558 non ut auara lues, sed Virtus parca putetur; 2.2.559 nec non et tenero pietatis tegmine crines 2.2.560 obtegit anguinos, ut candida palla latentem 2.2.561 dissimulet rabiem diroque obtenta furori, 2.2.562 quod rapere et clepere est auideque abscondere parta, 2.2.563 natorum curam dulci sub nomine iactet. 2.2.564 talibus inludens male credula corda uirorum 2.2.565 fallit imaginibus, monstrumque ferale sequuntur 2.2.566 dum credunt Virtutis opus; capit inpia Erinys 2.2.567 consensu faciles manicisque tenacibus artat. 2.2.568 attonitis ducibus perturbatisque maniplis 2.2.569 nutabat Virtutum acies errore biformis 2.2.570 portenti, ignorans quid amicum credat in illo 2.2.571 quidue hostile notet: letum uersatile et anceps 2.2.572 lubricat incertos dubia sub imagine uisus, 2.2.573 cum subito in medium frendens Operatio campum 2.2.574 prosilit auxilio sociis, pugnamque capessit 2.2.575 militiae postrema gradu, sed sola duello 2.2.576 inpositura manum, ne quid iam triste supersit. 2.2.577 omne onus ex umeris reiecerat, omnibus ibat 2.2.578 nudata induuiis multo et se fasce leuarat, 2.2.579 olim diuitiis grauibusque oppressa talentis, 2.2.580 libera nunc miserando inopum, quos larga benigne 2.2.581 fouerat effundens patrium bene prodiga censum. 2.2.582 iam loculos ditata fidem spectabat inanes, 2.2.583 aeternam numerans redituro faenore summam. 2.2.584 horruit inuictae Virtutis fulmen et inpos 2.2.585 mentis Auaritia stupefactis sensibus haesit 2.2.586 certa mori: nam quae fraudis uia restet, ut ipsa 2.2.587 calcatrix mundi mundanis uicta fatiscat 2.2.588 inlecebris spretoque iterum sese inplicet auro? 2.2.589 inuadit trepidam Virtus fortissima duris 2.2.590 ulnarum nodis, obliso et gutture frangit 2.2.591 exsanguem siccamque gulam; conpressa ligantur 2.2.592 uincla lacertorum sub mentum et faucibus artis 2.2.593 extorquent animam, nullo quae uulnere rapta 2.2.594 palpitat atque aditu spiraminis intercepto 2.2.595 inclusam patitur uenarum carcere mortem. 2.2.596 illa reluctanti genibusque et calcibus instans 2.2.597 perfodit et costas atque ilia rumpit anhela, 2.2.598 mox spolia exstincto de corpore diripit, auri 2.2.599 sordida frusta rudis nec adhuc fornace recoctam 2.2.600 materiam, tineis etiam marsuppia crebris 2.2.601 exesa et uirides obducta aerugine nummos 2.2.602 dispergit seruata diu uictrix et egenis 2.2.603 dissipat ac tenues captiuo munere donat. 2.2.604 tunc circumfusam uultu exultante coronam 2.2.605 respiciens alacris media inter milia clamat: 2.2.606 "soluite procinctum, iusti, et discedite ab armis! 2.2.607 causa mali tanti iacet interfecta; lucrandi 2.2.608 ingluuie pereunte licet requiescere sanctis. 2.2.609 summa quies nil uelle super quam postulet usus 2.2.610 debitus, ut simplex alimonia uestis et una 2.2.611 infirmos tegat ac recreet mediocriter artus 2.2.612 expletumque modum naturae non trahat extra. 2.2.613 intressurus iter peram ne tollito, neue 2.2.614 de tunicae alterius gestamine prouidus ito, 2.2.615 nec te sollicitet res crastina, ne cibus aluo 2.2.616 defuerit: redeunt escae cum sole diurnae. 2.2.617 nonne uides ut nulla auium cras cogitet ac se 2.2.618 pascendam, praestante deo, non anxia credat? 2.2.619 confidunt uolucres uictum non defore uiles, 2.2.620 passeribusque subest modico uenalibus asse 2.2.621 indubitata fides dominum curare potentem 2.2.622 ne pereant. tu, cura dei, facies quoque Christi, 2.2.623 addubitas ne te tuus umquam deserat auctor? 2.2.624 ne trepidate, homines; uitae dator et dator escae est. 2.2.625 quaerite luciferum caelesti dogmate pastum, 2.2.626 qui spem multiplicans alat inuitiabilis aeui, 2.2.627 corporis inmemores: memor est qui condidit illud 2.2.628 subpeditare cibos atque indiga membra fouere." 2.2.629 his dictis curae emotae, Metus et Labor et Vis 2.2.630 et Scelus et placitae fidei Fraus infitiatrix 2.2.631 depulsae uertere solum. Pax inde fugatis 2.2.632 hostibus alma abigit bellum, discingitur omnis 2.2.633 terror et auulsis exfibulat ilia zonis. 2.2.634 uestis ad usque pedes descendens defluit imos, 2.2.635 temperat et rapidum priuata modestia gressum. 2.2.636 cornicinum curua aera silent, placabilis inplet 2.2.637 uaginam gladius, sedato et puluere campi 2.2.638 suda redit facies liquidae sine nube diei, 2.2.639 purpuream uideas caeli clarescere lucem. 2.2.640 agmina casta super uultum sensere Tonantis 2.2.641 adridere hilares pulso certamine turmae, 2.2.642 et Christum gaudere suis uictoribus arce 2.2.643 aetheris ac patrium famulis aperire profundum. 2.2.644 dat signum felix Concordia reddere castris 2.2.645 uictrices aquilas atque in tentoria cogi. 2.2.646 numquam tanta fuit species nec par decus ulli 2.2.647 militiae, cum dispositis bifida agmina longe 2.2.648 duceret ordinibus peditum psallente caterua, 2.2.649 ast alia de parte equitum resonantibus hymnis. 2.2.650 non aliter cecinit respectans uictor hiantem 2.2.651 Istrahel rabiem ponti post terga minacis, 2.2.652 cum iam progrediens calcaret litora sicco 2.2.653 ulteriora pede, stridensque per extima calcis 2.2.654 mons rueret pendentis aquae nigrosque relapso 2.2.655 gurgite Nilicolas fundo deprenderet imo, 2.2.656 ac refluente sinu iam redderet unda natatum 2.2.657 piscibus et nudas praeceps operiret harenas. 2.2.658 pulsauit resono modulantia tympana plectro 2.2.659 turba dei celebrans mirum ac memorabile saeclis 2.2.660 omnipotentis opus, liquidas inter freta ripas 2.2.661 fluctibus incisis et subsistente procella 2.2.662 crescere suspensosque globos potuisse teneri. 2.2.663 sic expugnata Vitiorum gente resultant 2.2.664 mystica dulcimodis Virtutum carmina psalmis. 2.2.665 uentum erat ad fauces portae castrensis, ubi artum 2.2.666 liminis introitum bifori dant cardine claustra. 2.2.667 nascitur hic inopina mali lacrimabilis astu 2.2.668 tempestas, placidae turbatrix inuida pacis, 2.2.669 quae tantum subita uexaret clade triumphum. 2.2.670 inter confertos cuneos Concordia forte 2.2.671 dum stipata pedem iam tutis moenibus infert, 2.2.672 excipit occultum Vitii latitantis ab ictu 2.2.673 mucronem laeuo in latere, squalentia quamuis 2.2.674 texta catenato ferri subtegmine corpus 2.2.675 ambirent sutis et acumen uulneris hamis 2.2.676 respuerent, rigidis nec fila tenacia nodis 2.2.677 inpactum sinerent penetrare in uiscera telum. 2.2.678 rara tamen chalybem tenui transmittere puncto 2.2.679 commissura dedit, qua sese extrema politae 2.2.680 squama ligat tunicae sinus et sibi conserit oras. 2.2.681 intulit hoc uulnus pugnatrix subdola uictae 2.2.682 partis et incautis uictoribus insidiata est. 2.2.683 nam pulsa culparum acie Discordia nostros 2.2.684 intrarat cuneos sociam mentita figuram. 2.2.685 scissa procul palla structum et serpente flagellum 2.2.686 multiplici media camporum in strage iacebant. 2.2.687 ipsa redimitos olea frondente capillos 2.2.688 ostentans festis respondet laeta choreis. 2.2.689 sed sicam sub ueste tegit, te, maxima Virtus, 2.2.690 te solam tanto e numero, Concordia, tristi 2.2.691 fraude petens. sed non uitalia rumpere sacri 2.2.692 corporis est licitum, summo tenus extima tactu 2.2.693 laesa cutis tenuem signauit sanguine riuum. 2.2.694 exclamat Virtus subito turbata: "quid hoc est? 2.2.695 quae manus hic inimica latet, quae prospera nostra 2.2.696 uulnerat et ferrum tanta inter gaudia uibrat? 2.2.697 quid iuuat indomitos bello sedasse Furores 2.2.698 et sanctum Vitiis pereuntibus omne receptum, 2.2.699 si Virtus sub pace cadit?" trepida agmina maestos 2.2.700 conuertere oculos: stillabat uulneris index 2.2.701 ferrata de ueste cruor, mox et pauor hostem 2.2.702 comminus adstantem prodit; nam pallor in ore 2.2.703 conscius audacis facti dat signa reatus 2.2.704 et deprensa tremunt languens manus et color albens. 2.2.705 circumstat propere strictis mucronibus omnis 2.2.706 Virtutum legio exquirens feruente tumultu 2.2.707 et genus et nomen, patriam sectamque, deumque 2.2.708 quem colat et missu cuiatis uenerit. illa 2.2.709 exsanguis turbante metu: "Discordia dicor, 2.2.710 cognomento Heresis; deus est mihi discolor," inquit, 2.2.711 "nunc minor, aut maior, modo duplex et modo simplex, 2.2.712 cum placet, aërius et de phantasmate uisus, 2.2.713 aut innata anima est quoties uolo ludere numen; 2.2.714 praeceptor Belia mihi, domus et plaga mundus." 2.2.715 non tulit ulterius capti blasphemia monstri 2.2.716 Virtutum regina Fides, sed uerba loquentis 2.2.717 inpedit et uocis claudit spiramina pilo, 2.2.718 pollutam rigida transfigens cuspide linguam. 2.2.719 carpitur innumeris feralis bestia dextris; 2.2.720 frustatim sibi quisque rapit quod spargat in auras 2.2.721 quod canibus donet, coruis quod edacibus ultro 2.2.722 offerat, inmundis caeno exhalante cloacis 2.2.723 quod trudat, monstris quod mandet habere marinis. 2.2.724 discissum foedis animalibus omne cadauer 2.2.725 diuiditur, ruptis Heresis perit horrida membris. 2.2.726 conpositis igitur rerum morumque secundis 2.2.727 in commune bonis, tranquillae plebis ad unum 2.2.728 sensibus in tuta valli statione locatis 2.2.729 struitur media castrorum sede tribunal 2.2.730 editiore loco, tumulus quem uerti 2.2.731 exstruitur media castrorum sede tribunal 2.2.732 editiore loco, tumulus quem uertice acuto 2.2.733 excitat in speculam, subiecta unde omnia late 2.2.734 liber inoffenso circum inspicit aëre uisus. 2.2.735 hunc sincera Fides simul et Concordia, sacro 2.2.736 foedere iuratae Christi sub amore sorores, 2.2.737 conscendunt apicem; mox et sublime tribunal 2.2.738 par sanctum carumque sibi supereminet aequo 2.2.739 iure potestatis, consistunt aggere summo 2.2.740 conspicuae populosque iubent adstare frequentes. 2.2.741 concurrunt alacres castris ex omnibus omnes, 2.2.742 nulla latet pars Mentis iners, quae corporis ullo 2.2.743 intercepta sinu per conceptacula sese 2.2.744 degeneri languore tegat, tentoria apertis 2.2.745 cuncta patent uelis, reserantur carbasa, ne quis 2.2.746 marceat obscuro stertens habitator operto. 2.2.747 auribus intentis expectant contio, quidnam 2.2.748 uictores post bella uocet Concordia princeps, 2.2.749 quam uelit atque Fides Virtutibus addere legem. 2.2.750 erumpit prima in uocem Concordia tali 2.2.751 adloquio: "cumulata quidem iam gloria uobis, 2.2.752 o patris, o domini fidissima pignera Christi, 2.2.753 contigit: extincta est multo certamine saeua 2.2.754 barbaries, sanctae quae circumsaepserat urbis 2.2.755 indigenas, ferroque uiros flammaque premebat. 2.2.756 publica sed requies priuatis rure foroque 2.2.757 constat amicitiis: scissura domestica turbat 2.2.758 rem populi, titubatque foris quod dissidet intus. 2.2.759 ergo cauete, uiri, ne sit sententia discors 2.2.760 Sensibus in nostris, ne secta exotica tectis 2.2.761 nascatur conflata odiis, quia fissa uoluntas 2.2.762 confundit uariis arcana biformia fibris. 2.2.763 quod sapimus coniungat amor; quod uiuimus uno 2.2.764 conspiret studio: nil dissociabile firmum est. 2.2.765 utque homini atque deo medius interuenit Iesus, 2.2.766 qui sociat mortale patri, ne carnea distent 2.2.767 Spiritui aeterno sitque ut deus unus utrumque, 2.2.768 sic, quidquid gerimus mentisque et corporis actu, 2.2.769 spiritus unimodis texat conpagibus unus. 2.2.770 pax plenum Virtutis opus, pax summa laborum, 2.2.771 pax belli exacti pretium est pretiumque pericli. 2.2.772 sidera pace uigent, consistunt terrea pace. 2.2.773 nil placitum sine pace deo: non munus ad aram 2.2.774 cum cupias offerre probat, si turbida fratrem 2.2.775 mens inpacati sub pectoris oderit antro, 2.2.776 nec, si flammicomis Christi pro nomine martyr 2.2.777 ignibus insilias seruans inamabile uotum 2.2.778 bile sub obliqua, pretiosam proderit Iesu 2.2.779 inpendisse animam, meriti quia clausula pax est. 2.2.780 non inflata tumet, non inuidet aemula fratri, 2.2.781 omnia perpetitur patiens atque omnia credit, 2.2.782 nunquam laesa dolet, cuncta offensacula donat, 2.2.783 occasum lucis uenia praecurrere gestit, 2.2.784 anxia ne stabilem linquat sol conscius iram. 2.2.785 quisque litare deo mactatis uult holocaustis, 2.2.786 offerat in primis pacem: nulla hostia Christo 2.2.787 dulcior: hoc solo sancta ad donaria uultum 2.2.788 munere conuertens liquido oblectatur odore. 2.2.789 sed tamen et niueis tradit deus ipse columbis 2.2.790 pinnatum tenera plumarum ueste colubrum 2.2.791 rimante ingenio docte internoscere mixtum 2.2.792 innocuis auibus; latet et lupus ore cruento 2.2.793 lacteolam mentitus ouem sub uellere molli, 2.2.794 cruda per agninos exercens funera rictus. 2.2.795 hac sese occultat Photinus et Arrius arte, 2.2.796 inmanes feritate lupi. discrimina produnt 2.2.797 nostra recensque cruor, quamuis de corpore summo, 2.2.798 quid possit furtiua manus." gemitum dedit omnis 2.2.799 Virtutum populus casu concussus acerbo. 2.2.800 tum generosa Fides haec subdidit: "immo secundis 2.2.801 in rebus cesset gemitus. Concordia laesa est, 2.2.802 sed defensa Fides: quin et Concordia sospes, 2.2.803 germanam comitata Fidem, sua uulnera ridet. 2.2.804 haec mea sola salus, nihil hac mihi triste recepta. 2.2.805 unum opus egregio restat post bella labori, 2.2.806 o proceres, regni quod tandem pacifer heres 2.2.807 belligeri, armatae successor inermus et aulae, 2.2.808 instituit Solomon, quoniam genitoris anheli 2.2.809 fumarat calido regum de sanguine dextra. 2.2.810 sanguine nam terso templum fundatur et ara 2.2.811 ponitur auratis Christi domus ardua tectis. 2.2.812 tunc Hierusalem templo inlustrata quietum 2.2.813 suscepit iam diua deum, circumuaga postquam 2.2.814 sedit marmoreis fundata altaribus arca. 2.2.815 surgat et in nostris templum uenerabile castris, 2.2.816 omnipotens cuius sanctorum sancta reuisat. 2.2.817 nam quid terrigenas ferro pepulisse phalangas 2.2.818 Culparum prodest, hominis si Filius arce 2.2.819 aetheris inlapsus purgati corporis urbem 2.2.820 intret inornatam templi splendentis egenus? 2.2.821 hactenus alternis sudatum est comminus armis: 2.2.822 munia nunc agitet tacitae toga candida pacis, 2.2.823 atque sacris sedem properet discincta iuuentus." 2.2.824 haec ubi dicta dedit, gradibus regina superbis 2.2.825 desiluit tantique operis Concordia consors 2.2.826 metatura nouum iacto fundamine templum. 2.2.827 aurea planitiem spatiis percurrit harundo 2.2.828 dimensis, quadrent ut quattuor undique frontes, 2.2.829 ne commissuris distantibus angulus inpar 2.2.830 argutam mutilet per dissona semetra normam. 2.2.831 Aurorae de parte tribus plaga lucida portis 2.2.832 inlustrata patet, triplex aperitur ad austrum 2.2.833 portarum numerus, tris occidualibus offert 2.2.834 ianua trina fores, totiens aquilonis ad axem 2.2.835 panditur alta domus. nullum illic structile saxum, 2.2.836 sed caua per solidum multoque forata dolatu 2.2.837 gemma relucenti limen conplectitur arcu, 2.2.838 uestibulumque lapis penetrabile concipit unus. 2.2.839 portarum summis inscripta in postibus auro 2.2.840 nomina apostolici fulgent bis sena senatus. 2.2.841 Spiritus his titulis arcana recondita mentis 2.2.842 ambit et electos uocat in praecordia sensus; 2.2.843 quaque hominis natura uiget, quam corpore toto 2.2.844 quadrua uis animat, trinis ingressibus aram 2.2.845 cordis adit castisque colit sacraria uotis; 2.2.846 seu pueros sol primus agat, seu feruor ephebos 2.2.847 incendat nimius, seu consummabilis aeui 2.2.848 perficiat lux plena uiros, siue algida borrae 2.2.849 aetas decrepitam uocet ad pia sacra senectam, 2.2.850 occurrit trinum quadrina ad compita nomen, 2.2.851 quod bene discipulis disponit rex duodenis. 2.2.852 quin etiam totidem gemmarum insignia textis 2.2.853 parietibus distincta micant, animasque colorum 2.2.854 uiuentes liquido lux euomit alta profundo. 2.2.855 ingens chrysolitus, natiuo interlitus auro, 2.2.856 hinc sibi sapphirum sociauerat, inde beryllum, 2.2.857 distantesque nitor medius uariabat honores. 2.2.858 hic chalcedon hebes perfunditur ex hyacinthi 2.2.859 lumine uicino; nam forte cyanea propter 2.2.860 stagna lapis cohibens ostro fulgebat aquoso. 2.2.861 sardonicem pingunt amethystina, pingit iaspis 2.2.862 sardium iuxta adpositum pulcherque topazon. 2.2.863 has inter species smaragdina gramine uerno 2.2.864 prata uirent uoluitque uagos lux herbida fluctus. 2.2.865 te quoque conspicuum structura interserit, ardens 2.2.866 chrysoprase, et sidus saxis stellantibus addit. 2.2.867 stridebat grauidis funalis machina uinclis 2.2.868 inmensas rapiens alta ad fastigia gemmas. 2.2.869 at domus interior septem subnixa columnis 2.2.870 crystalli algentis uitrea de rupe recisis 2.2.871 construitur, quarum tegit edita calculus albens 2.2.872 in conum caesus capita et sinuamine subter 2.2.873 subductus conchae in speciem, quod mille talentis 2.2.874 margaritum ingens, opibusque et censibus hastae 2.2.875 addictis, animosa Fides mercata pararat. 2.2.876 hoc residet solio pollens Sapientia et omne 2.2.877 consilium regni celsa disponit ab aula, 2.2.878 tutandique hominis leges sub corde retractat. 2.2.879 in manibus dominae sceptrum non arte politum 2.2.880 sed ligno uiuum uiridi est, quod stirpe reciso, 2.2.881 quamuis nullus alat terreni caespitis umor, 2.2.882 fronde tamen uiret incolumi, tum sanguine tinctis 2.2.883 intertexta rosis candentia lilia miscet 2.2.884 nescia marcenti florem submittere collo. 2.2.885 huius forma fuit sceptri gestamen Aaron 2.2.886 floriferum, sicco quod germina cortice trudens 2.2.887 explicuit tenerum spe pubescente decorem 2.2.888 inque nouos subito tumuit uirga arida fetus. 2.2.889 reddimus aeternas, indulgentissime doctor, 2.2.890 grates, Christe, tibi, meritosque sacramus honores 2.2.891 ore pio; nam cor uitiorum stercore sordet. 2.2.892 tu nos corporei latebrosa pericula operti 2.2.893 luctantisque animae uoluisti agnoscere casus. 2.2.894 nouimus ancipites nebuloso in pectore sensus 2.2.895 sudare alternis conflictibus, et uariato 2.2.896 pugnarum euentu nunc indole crescere dextra, 2.2.897 nunc inclinatis uirtutibus ad iuga uitae 2.2.898 deteriora trahi seseque addicere noxis 2.2.899 turpibus et propriae iacturam ferre salutis. 2.2.900 o quotiens animam, uitiorum peste repulsa, 2.2.901 sensimus incaluisse deo! quotiens tepefactum 2.2.902 caeleste ingenium post gaudia candida taetro 2.2.903 cessisse stomacho! feruent bella horrida, feruent 2.2.904 ossibus inclusa, fremit et discordibus armis 2.2.905 non simplex natura hominis; nam uiscera limo 2.2.906 effigiata premunt animam, contra ille sereno 2.2.907 editus adflatu nigrantis carcere cordis 2.2.908 aestuat, et sordes arta inter uincla recusat. 2.2.909 spiritibus pugnant uariis lux atque tenebrae, 2.2.910 distantesque animat duplex substantia uires, 2.2.911 donec praesidio Christus deus adsit et omnes 2.2.912 uirtutum gemmas conponat sede piata, 2.2.913 atque, ubi peccatum regnauerat, aurea templi 2.2.914 atria constituens texat spectamine morum 2.2.915 ornamenta animae, quibus oblectata decoro 2.2.916 aeternum solio diues Sapientia regnet.
Can't comment on spans of lines easily. Maybe add the comment where the span begins?
One way to annotate lines is to use a fourth-level header (==== X ====) to break them out (the other three levels already being in use to designate Book → Section → Line).
NO, that won't work. Instead, lines would have to be fourth-level and subsections would have to be third level ...
Three levels is plenty. I'm sure we can work around this problem by putting larger comments under the first line of a section. To return straight to the editable text after editing a line (rather than to the table of contents), just click "hide" on the table of contents before starting to edit. I'm wondering about the best heading for the pages on individual words. Is "LATIN senex" what we want? Or just "senex"? Or something else more specific to this author or work or line? Bibliography
Psychomachia Preface Senex fidelis, prima credendi uia, Faithful old man, first path of believing,
Abram, beati seminis serus pater, Abram, father late in life of a blessed progeny,
adiecta cuius nomen auxit syllaba, whose name grew with an added syllable,
Abram parenti dictus, Abraham Deo, called Abram by his parent, Abraham by God,
senile pignus qui dicauit uictimae, who dedicated as a sacrificial victim the child of his old age
docens ad aram cum litare quis uelit, teaching that, when someone wants to make sacrifice at the altar,
quod dulce cordi, quod pium, quod unicum that which is sweet to the heart, that which is loyal, that which is unique
that which is loyal: or perhaps, "that which is the object of his love."
deo libenter offerendum credito, must be offered willingly with faith in God.
pugnare nosmet cum profanis gentibus He urged us to fight with profane peoples
suasit, suumque suasor exemplum dedit, and as he urged gave himself as an example
literally "his own example"
nec ante prolem coniugalem gignere that one does not beget legitimate progeny
deo placentem, matre uirtute editam, pleasing to God, born from mother Virtue,
quam strage multa bellicosus spiritus before the warlike spirit has conquered with much carnage
portenta cordis saeuientis uicerit. the raging monsters of the heart.
literally "the monsters of the raging heart" (transferred epithet).
uinctum feroces forte reges ceperant Savage kings by chance had captured and bound
Loth inmorantem criminosis urbibus Lot while he was dwelling in the criminal cities
Sodomae et Gomorrae, quas fouebat aduena of Sodom and Gomorrha, which he inhabited as an immigrant,
pollens honore patruelis gloriae. powerful thanks to the honor accorded his uncle's glory.
his uncle: Abraham
Abram sinistris excitatus nuntiis Abram, roused by sinister news,
audit propinquum sorte captum bellica heard that his kinsman, captured by chance of war,
seruire duris barbarorum uinculis: was serving in the harsh chains of barbarians.
armat trecentos terque senos uernulas, He armed three hundred and thrice six home-bred slaves,
The number 318 is given a symbolic interpretation below, lines 56-58.
pergant ut hostis terga euntis caedere, so they could go and cut to pieces the traveling enemy's rearguard.
quem gaza diues ac triumphus nobilis (the enemy) whom rich treasure and noble triumph
captis tenebant inpeditum copiis. was keeping hindered with captured troops.
quin ipse ferrum stringit et plenus deo Indeed the man himself drew his sword and, full of God,
reges superbos mole praedarum graues defeated and put to flight haughty kings, weighed down by the mass of spoils,
pellit fugatos, sauciatos proterit, crushed and bloodied them,
frangit catenas et rapinam liberat: broke the chains and freed the booty:
aurum, puellas, paruulos, monilia, gold, girls, boys, jewellery
greges equarum, uasa, uestem, buculas. herds of horses, furniture, clothing, heifers.
Loth ipse ruptis expeditus nexibus Lot himself, freed from the broken chains,
attrita bacis colla liber erigit. raised as a free man his neck, worn down by the links.
Abram triumphi dissipator hostici Abram, banisher of the enemy's triumph,
redit recepta prole fratris inclytus returned famous, due to the recovery of his brother's son,
ne quam fidelis sanguinis prosapiam lest a force of wicked kings possess
uis pessimorum possideret principum. any family of faithful blood.
adhuc recentem caede de tanta uirum While he was still fresh from such a great slaughter of men
donat sacerdos ferculis caelestibus, the priest bestowed celestial food upon him,
dei sacerdos, rex et idem praepotens, a priest of God (bestowed this), and likewise a very powerful king,
origo cuius fonte inenarrabili whose origin from a secret, indescribable source
secreta nullum prodit auctorem sui, brings forth no author of itself,
Melchisedech's parentage is not recorded in the Bible.
Melchisedech, qua stirpe, quis maioribus Melchisedech, from what family, from what ancestors,
ignotus, uni cognitus tantum deo. it is unknown, known only to the one God.
mox et triformis angelorum trinitas And later a three-formed trio of angels
senis reuisit hospitis mapalia, visited the hut of their aged host
et iam uietam Sarra in aluum fertilis And now Sarra, fertile in her already aged womb
munus iuuentae mater exsanguis stupet, is stunned at the gift of youth, a withered mother,
herede guadens, et cachinni paenitens. rejoicing in her heir, and regretting her laughter.
haec ad figuram praenotata est linea, This line has been marked out in advance figuratively
quam nostra recto uita resculpat pede: which our life can retrace with a straight step:
uigilandum in armis pectorum fidelium, there must be armed vigilance in the hearts of the faithful
omnemque nostri portionem corporis, and every part of our body
quae capta foedae seruiat libidini, that can be captured and enslaved to foul lust,
domi coactis liberandam uiribus; must be freed by forces gathered at home;
nos esse large uernularum diuites, we are greatly rich in home-bred slaves,
si quid trecenti bis nouenis additis if we know what three hundred with twice nine added
possint figura nouerimus mystica. can do through mystic symbolism.
The number 318, when written in Greek characters, spells the first two letters of the name Jesus (iota eta), and then tau, which looks like a cross.
mox ipse Christus, qui sacerdos uerus est, Later Christ himself, who is the true priest,
parente inenarrabili atque uno satus, born from a single and unknowable parent,
This explains the emphasis on Melchisedech's mysterious parentage above. It prefigures Christ's.
cibum beatis offerens uictoribus offering food to the blessed victors
paruam pudici cordis intrabit casam, will enter the small hut of the chaste heart,
monstrans honorem trinitatis hospitae. and show it the honor of entertaining the Trinity.
animam deinde spiritus conplexibus Then he will make the soul, piously married in the embraces of the (Holy) Spirit,
pie maritam, prolis expertem diu, long lacking in issue,
faciet perenni fertilem de semine, fertile from an eternal seed,
tunc sera dotem possidens puerpera then, possessing the dowry of a late birthing
herede digno patris inplebit domum. he will fill the house with an heir worthy of his father.
The allegory is as follows:
Abraham = the reader (nostra vita 51)
Lot = the body which must be liberated from
barbarian kings = lust (libido 54). The primary means is
318 servants = Christ; the reward is from
Melchisedech = Christ, who offers
food = eucharist (61), and a visit from
3 angels = the Trinity to
the hut of Abraham and Sarah = the reader's heart (cor 62). As a result of the visit
Sara = the soul (anima) becomes fertile and produces
Isaac = 'heres' (68) the 'heir', which is perhaps eternal life, or faith.
Main Text 1-20: Introduction and Invocation of Christ
Christe, graues hominum semper miserate labores, Christ, having always pitied the grievous sufferings of mankind,
qui patria uirtute cluis propriaque, sed una, who are known and honored thanks to your father's power and your own--but it is one power,
(unum namque deum colimus de nomine utroque, for we worship a single god under each name,
non tamen et solum, quia tu deus ex patre, Christe) yet not merely one, because you, Christ, are God born from the Father--
dissere, rex noster, quo milite pellere culpas teach us, our king, by what military force
mens armata queat nostri de pectoris antro, the armed mind can expel sins from the hollow of the heart
exoritur quotiens turbatis sensibus intus whenever conflict arises within our disturbed senses
seditio atque animam morborum rixa fatigat, and the fight with the vices wears out the soul
quod tunc praesidium pro libertate tuenda what defending force then for protecting our liberty
quaeue acies furiis inter praecordia mixtis or what army can resist the madnesses mixed up in the heart
obsistat meliore manu. nec enim, bone ductor, with superior force. For, good general,
magnarum virtutum inopes neruisque carentes you have not exposed Christ's worshipers to the destroying vices
Christicolas uitiis populantibus exposuisti. bereft of virtues and lacking strength.
ipse salutiferas obsesso in corpore turmas You yourslef order the slavation-bringing troops to fight in the besieged body,
depugnare iubes, ipse excellentibus armas you yourself arm the mind with excellent arts
artibus ingenium, quibus ad ludibria cordis with which, powerful at resisting those mockers of the heart,
oppugnanda potens tibi dimicet et tibi uincat. it can fight for you and win for you.
uincendi praesens ratio est, si comminus ipsas The method victory is clear, if it is possible to note close at hand
uirtutum facies et conluctantia contra the very faces of the virtues,
uiribus infestis liceat portenta notare. and the monstrosities that fight against them with hostile strength.
21-39: Duel between Faith and The Worship of the Old Gods
prima petit campum dubia sub sorte duelli The first to enter the field, intending to fight under the dubious fortunes of war,
This passage is discussed by William Allan Neilson, "The Beginnings of Modern Allegory," Harvard Studies and Notes in Philology and Literature vol. 6 (1899) p. 20
Karla Pollman in
Von Göttern und Menschen erzählen: Formkonstanzen und Funktionswandel (Stuttgart: Steiner 2001) p. 111
pugnatura Fides, agresti turbida cultu, was Faith, visibly agitated and in peasant dress,
agresti . . . cultu: "Non enim ad praedicandam philosophos, sed piscatores elegit . Ison. Cfr. Hermae Past. Mand. Prooem., ubi fidei magister intravit . . . habitu pastorali. . . . Opponitur Fides Culturae deorum 30, quam victimarum ac socerdotum vitiis coronatorum oranatu repraesentat. Vid. Serv. ad Virg. Aen. 2.133." (Dressel)
agresti cultu: id est rusricano habitu hoc est non humana philosophia vestita (Weitz glosses).
Catherine E. Karkov, "Broken Bodies and Singing Tongues: Gender and Violence in Cambridge, Corpus Christi College 23 Psychomachia " in Simon Keynes Lapidge, ed. Anglo-Saxon England (Cambridge: Cambridge University Press, 2002)115-136.
nuda umeros, intonsa comas, exerta lacertos; her shoulders uncovered, her hair uncut, her arms exposed,
Christian virtues were often (later?) portrayed as Amazons. In the Strasbourg MS of Harrad von Landsberg, the Amazon virtues all have swords, the vices lances. "Schon im 4ten Jahhundert schrieb Aurelius Prudentius eine Psychomachia, worin der Kampf der jungfrauelichen Tugenden mit dem Lastern vollig als Amazonenschlacht geschildert wird." Wolfgang Menzel, Christliche Symbolik (Regensburg: Verlag Joseph Manz, 1854) 53. [Check RAC s.v. Amazon]
Sil Pun. 15.670-71 turbati fugere Macae, fugere feroces / Autololes, Rhodanique comas intonsa iuventus [i.e. Gauls?]. Ov. Met. 7.175 f. Medea egreditur tectis vestes induta recinctas, nuda pedem, nudis umeros infusa capillis . Verg. Aen. 4.509 crines effusa sacerdos ter centum tonat ore deos.
Paula James, "Prudentius' Psychomachia: the Christian arena and the politics of display" in Miles, ed. Constructing Identities in Late Antiquity, p.71: "It seems that Faith is entering a battle arena, woefully ill-equipped to face the enemy. The logic is clear as she is by her nature unassailable, but in Prudentius she is actively seeking confrontation, an unexpected move. She initiates the fight in the familiar guise of a Christian martyr with no chance against a properly armoured opponent. This is the first indication that the virtues are going to fight back and turn the tables in a locality traditionally associated with their physical defeat and spiritual victory. This is precisely the problem Prudentius presents to later readers. The Christian Virtues [p.72] viciously defeat the pagan Vices but where do they stand on the moral high ground?"
Lines 22-27 were often quoted as indicative of the simplicity of the early church by medieval writers, e.g. John Wycliffe in De Apostasia, and Gerhohi Praepositi Reicherbergensis comm. on Psalm 54, p. 445 in MGH Libelli de lite imperatorum et Pontificum saec. XI et XII conscripti vol. 3. = PL 194.17.
See Carolin Oser-Grote, "Virtus Romana und Virtus Christiana. Die Rezeption und Transformation eines römischen Wertebegriffs bei Prudentius," in Therese Fuhrer und Michael Erler (Hrsg.), Zur Rezeption der hellenistischen Philosophie in der Spätantike (Stuttgart: Franz Steiner, 1999) pp. 213-28, esp. p. 220 on the dress of Fides.
namque repentinus laudis calor ad noua feruens for her sudden lust for glory, burning for new battles,
proelia nec telis meminit nec tegmine cingi, remembered to put on neither weapons nor armor,
pectore sed fidens ualido membrisque retectis but having faith in her strong breast and uncovered limbs
prouocat insani frangenda pericula belli. She courted the dangers of mad war that must be smashed.
ecce lacessentem conlatis uiribus audet Behold, the first to collect her strength and strike at Faith
prima ferire Fidem Veterum Cultura Deorum. as she called out her challenge was the Worship of the Old Gods.
illa hostile caput phalerataque tempora uittis She (Faith), rising high, struck that hostile head
altior insurgens labefactat, et ora cruore and the temples ornamented with fillets, and brought to the ground
ora cruore : Verg. Aen. 10.728 describing the gory jaws of Mezentius. Petron. Bellum Civile v.95, where Fortuna, like a man-eating beast let loose, salivates in expectation of human flesh. Ov. Met. 15.96-8, Pythagoras speech, 'nor did men defile their lips with blood' nec polluit ora cruore. See Victoria Rimell, Petronius and the Anatomy of Fiction (CUP 2002) 107.
de pecudum satiata solo adplicat et pede calcat that mouth glutted with the blood of sacrificial animals, and with her foot stomped
Cp. Firmicus Maternus, De Errore Profanarum Religionum 6.8: alter cruentus ore dum viva pecodis [sic Turcan] membra discerpit. This is a reference to one of the members of the retinue of Liber, just before he is caught and thrown off a cliff by Lycurgus. In his discussion of the Bacchic mysteries Firmicus emphasizes the horror of omophagy in the cult. See 6.5: vivum laniant dentibus taurum, crudeles epulas annuis commemorantibus excitantes . . .
elisos in morte oculos, animamque malignam the eyes crushed out in death, and the broken passage of her blocked throat
See Maria Lueken, Christianorum Maro et Flaccus (2002) p. 57 on the Vergil imitatio.
Verg. Aen. 8.260 angit inhaerens elisos oculos. Servius comments: multi 'elidens' legunt, . . . nam 'elisos' soloecophanes est. Cp. John Levertt Moore, "Servius on the Tropes and Figures of Vergil: Second Paper" AJP 12 (1891) 267-292, a very interesting looking article. The first installment is AJP 12 (1891) 157-192.
fracta intercepti commercia gutturis artant, constricted her malignant breath,
difficilemque obitum suspiria longa fatigant. and long breaths wear out her difficult demise.
exultat uictrix legio, quam mille coactam There was exultation from the victorious legion that Queen Faith
martyribus regina Fides animarat in hostem. had gathered from the innumerable martyrs against the enemy.
nunc fortes socios parta pro laude coronat Now for the glory they have won she crowns her brave comrades
Imitated by Heinrich Bebel (1472-1518), Triumphus Veneris 6.291-2 (Ed. Marcel Angres, Berlin: LIT Verlag, 2003, p. 75)
floribus ardentique iubet uestirier ostro. with flowers and orders that they be clothed in flame colored purple
exim gramineo in campo concurrere prompta Next in teh grassy plain, ready to engage in battle
uirgo Pudicitia speciosis fulget in armis, The maiden Pudicitia gleams in handsome armor,
quam patrias succincta faces Sodomita Libido whom, girded with her native torches, the Sodomite Libido
adgreditur piceamque ardenti sulpure pinum approaches, and a torch, pitchy with burning sulphur
ingerit in faciem pudibundaque lumina flammis she thrusts in her face, and seeks her bashful eyes with the flames,
adpetit, et taetro temptat subfundere fumo. and strives to fill [them] with foul smoke.
but, the right hand of the flaming fury, and the flaming weapon
tela lupae saxo ferit inperterrita uirgo, of the prostitute [lit. 'she-wolf'] the unafraid virgin strikes with a rock,
excussasque sacro taedas depellit ab ore. and she thrusts away the shaken-off torches from her holy face.
tunc exarmatae iugulum meretricis adacto then, the neck of the disarmed bawd
transfigit gladio; calidos uomit illa uapores she pierces through with drawn sword; the other one vomits forth hot vapors
sanguine concretos caenoso; spiritus inde clotted with filthy blood; from which,
sordidus exhalans uicinas polluit auras. breathing forth her filthy spirit, she fouls the surrounding air.
"hoc habet," exclamat uictrix regina, "supremus "That's done it!" exclaims the conquering queen, "This
hic tibi finis erit, semper prostrata iacebis, will be your final end, always you will lie flattened
nec iam mortiferas audebis spargere flammas nor will you dare to strew your death-bearing flames
in famulos famulasue dei, quibus intima casti among the men and women of God, servants whose inmost chambers
uena animi sola feruet de lampade Christi. of a chaste heart burn from the light of Christ alone.
tene, o uexatrix hominum, potuisse resumptis You, o tormentress of men, are you to have been able, with strength restored,
uiribus extincti capitis recalescere flatu, to rekindle your breath anew once it was snuffed out
Assyrium postquam thalamum ceruix Olofernis like after the chopped neck of Holofernix the lustful Assyrian
caesa cupidineo madefactum sanguine lauit, gemmantemque torum moechi ducis aspera Iudith spreuit et incestos conpescuit ense furores, famosum mulier referens ex hoste tropaeum non trepidante manu uindex mea caelitus audax? at fortasse parum fortis matrona sub umbra legis adhuc pugnans, dum tempora nostra figurat, uera quibus uirtus terrena in corpora fluxit grande per infirmos caput excisura ministros. numquid et intactae post partum uirginis ullum fas tibi iam superest? post partum uirginis, ex quo corporis humani naturam pristina origo deseruit carnemque nouam uis ardua seuit, atque innupta deum concepit femina Christum, mortali de matre hominem, sed cum patre numen. by mother a mortal man, but by father divine.
inde omnis iam diua caro est quae concipit illum naturamque dei consortis foedere sumit. Verbum quippe caro factum non destitit esse Indeed the word made flesh does not cease to be
quod fuerat, Verbum, dum carnis glutinat usum, What had been, the Word, while to flesh glued in use,
maiestate quidem non degenerante per usum this majesty, this does not lower (Christ) through using
carnis, sed miseros ad nobiliora trahente. flesh, but drags miserable people to more noble things.
ille manet quod semper erat, quod non erat esse This remains which always was, that was not to be
incipiens: nos quod fuimus iam non sumus, aucti nascendo in melius: mihi contulit et sibi mansit. nec deus ex nostris minuit sua, sed sua nostris God did not diminish Himself from our nature, but gave himself to us
dum tribuit nosmet dona ad caelestia uexit. while He bore us to heaven.
dona haec sunt, quod uicta iaces, lutulenta Libido, These are the gifts, that you lie conquered, filthy Lust,
nec mea post Mariam potis es perfringere iura. nor are you able to break my laws through Mary.
tu princeps ad mortis iter, tu ianua leti, you, o prince, journey unto death, you are the door of death,
corpora conmaculans animas in tartara mergis. you submerge souls with filthy bodies in Hell
abde caput tristi, iam frigida pestis, abysso; hang your head low, now cold plague, into the abyss
occide, prostibulum; manes pete, claudere Auerno, die, prostitute, go to the ghosts, drown in the inferno
inque tenebrosum noctis detrudere fundum. and thrust your bottom into the darkest night.
te uoluant subter uada flammea, te uada nigra The shallow flames turn under you, the sulfurous black
sulpureusque rotet per stagna sonantia uertex, waters roll you through churning torrents,
nec iam Christicolas, furiarum maxima, temptes, now you cannot tempt Christ's followers with maximum fury
ut purgata suo seruentur corpora regi." so that their bodies might be saved from purgatory by the king
dixerat haec et laeta Libidinis interfectae morte Pudicitia gladium Iordanis in undis abluit infectum, sanies cui rore rubenti haeserat et nitidum macularat uulnere ferrum. expiat ergo aciem fluuiali docta lauacro uictricem uictrix, abolens baptismate labem hostilis iuguli; nec iam contenta piatum condere uaginae gladium, ne tecta rubigo occupet ablutum scabrosa sorde nitorem, catholico in templo diuini fontis ad aram consecrat, aeterna splendens ubi luce coruscet. ecce modesta graui stabat Patientia uultu per medias inmota acies uariosque tumultus, uulneraque et rigidis uitalia peruia pilis spectabat defixa oculos et lenta manebat. hanc procul Ira tumens, spumanti feruida rictu, sanguinea intorquens subfuso lumina felle, ut belli exsortem teloque et uoce lacessit, inpatiensque morae conto petit, increpat ore, hirsutas quatiens galeato in uertice cristas. "en tibi Martis," ait, "spectatrix libera nostri, excipe mortiferum securo pectore ferrum, nec doleas, quia turpe tibi gemuisse dolorem." sic ait, et stridens sequitur conuicia pinus per teneros crispata notos, et certa sub ipsum defertur stomachum rectoque inliditur ictu, sed resilit duro loricae excussa repulsu. prouida nam Virtus conserto adamante trilicem induerat thoraca umeris squamosaque ferri texta per intortos conmiserat undique neruos. inde quieta manet Patientia, fortis ad omnes telorum nimbos et non penetrabile durans. nec mota est iaculo monstri sine more furentis, opperiens propriis perituram uiribus Iram. scilicet indomitos postquam stomachando lacertos barbara bellatrix inpenderat et iaculorum cum uentosa leui cecidissent tela uolatu, iactibus et uacuis hastilia fracta iacerent, uertitur ad capulum manus inproba et ense corusco erigitur mediumque ferit librata cerebrum. aerea sed cocto cassis formata metallo tinnitum percussa refert aciemque retundit dura resultantem, frangit quoque uena rebellis inlisum chalybem, dum cedere nescia cassos excipit adsultus ferienti et tuta resistit. Ira, ubi truncati mucronis fragmina uidit et procul in partes ensem crepuisse minutas, iam capulum retinente manu sine pondere ferri, mentis inops ebur infelix decorisque pudendi perfida signa abicit monumentaque tristia longe spernit, et ad proprium succenditur effera letum. missile de multis, quae frustra sparserat, unum puluere de campi peruersos sumit in usus: rasile figit humi lignum ac se cuspide uersa perfodit et calido pulmonem uulnere transit. quam super adsistens Patientia "uicimus," inquit, "exultans Vitium solita uirtute, sine ullo sanguinis ac uitae discrimine; lex habet istud nostra genus belli, furias omnemque malorum militiam et rabidas tolerando extinguere uires. ipsa sibi est hostis uesania seque furendo interimit moriturque suis Ira ignea telis." haec effata secat medias inpune cohortes egregio comitata uiro; nam proximus Iob haeserat inuictae dura inter bella magistrae, fronte seuerus adhuc et multo funere anhelus, sed iam clausa truci subridens ulcera uultu, perque cicatricum numerum sudata recensens millia pugnarum, sua praemia, dedecus hostis. illum diua iubet tandem requiescere ab omni armorum strepitu, captis et perdita quaeque multiplicare opibus, nec iam peritura referre. ipsa globos legionum et concurrentia rumpit agmina, uulniferos gradiens intacta per imbres. omnibus una comes uirtutibus adsociatur, auxiliumque suum fortis Patientia miscet. nulla anceps luctamen init uirtute sine ista uirtus, nam uidua est quam non Patientia firmat. forte per effusas inflata Superbia turmas effreni uolitabat equo, quem pelle leonis texerat et ualidos uillis onerauerat armos, quo se fulta iubis iactantius illa ferinis inferret tumido despectans agmina fastu. turritum tortis caput adcumularat in altum On such hairstyles: Juvenal Sat. 6.502, Statius Silv. 1.2.113, Tertull. de cultu fem. 3.7, Jerome de virgin. serv. ep. 8 ornare crinem et alienis capillis turritam cervicem struere. Marquardt, Romische Privatalterthumer (1867) 203-204.
crinibus, extructos augeret ut addita cirros congeries celsumque apicem frons ardua ferret. carbasea ex umeris summo collecta coibat palla sinu teretem nectens a pectore nodum. a ceruice fluens tenui uelamine limbus concipit infestas textis turgentibus auras. nec minus instabili sonipes feritate superbit, inpatiens madidis frenarier ora lupatis. huc illuc frendens obuertit terga, negata libertate fugae, pressisque tumescit habenis. hoc sese ostentans habitu uentosa uirago inter utramque aciem supereminet et phaleratum circumflectit equum, uultuque et uoce minatur aduersum spectans cuneum, quem milite raro et paupertinis ad bella coegerat armis Mens Humilis, regina quidem, sed egens alieni auxilii proprio nec sat confisa paratu. Spem sibi collegam coniunxerat, edita cuius et suspensa ab humo est opulentia diuite regno. ergo Humilem postquam male sana Superbia Mentem uilibus instructam nullo ostentamine telis aspicit, in uocem dictis se effundit amaris: "non pudet, o miseri, plebeio milite claros adtemptare duces ferroque lacessere gentem insignem titulis, ueteres cui bellica uirtus diuitias peperit, laetos et gramine colles imperio calcare dedit? nunc aduena nudus nititur antiquos, si fas est, pellere reges! en qui nostra suis in praedam cedere dextris sceptra uolunt! en qui nostras sulcare nouales aruaque capta manu popularier hospite aratro contendunt, duros et pellere Marte colonos! nempe, o ridiculum uulgus, natalibus horis totum hominem et calidos a matre amplectimur artus, uimque potestatum per membra recentis alumni spargimus, et rudibus dominamur in ossibus omnes. quis locus in nostra tunc uobis sede dabatur, congenitis cum regna simul dicionibus aequo robore crescebant? nati iam luce sub una et domus et domini paribus adoleuimus annis, ex quo plasma nouum de consaepto paradisi limite progrediens amplum transfugit in orbem, pellitosque habitus sumpsit uenerabilis Adam, nudus adhuc, ni nostra foret praecepta secutus. quisnam iste ignotis hostis nunc surgit ab oris inportunus, iners, infelix, degener, amens, qui sibi tam serum ius uindicat, hactenus exul? nimirum uacuae credentur friuola famae, quae miseros optare iubet quandoque futuri spem fortasse boni, lenta ut solacia mollem desidiam pigro rerum meditamine palpent. quidni illos spes palpet iners, quos puluere in isto tirones Bellona truci non excitat aere, inbellesque animos uirtus tepefacta resoluit? anne Pudicitiae gelidum iecur utile bello est? an tenerum Pietatis opus sudatur in armis? quam pudet, o Mauors et uirtus conscia, talem contra stare aciem ferroque lacessere nugas, Iustitia est ubi semper egens et pauper Honestas, arida Sobrietas, albo Ieiunia uultu, sanguine uix tenui Pudor interfusus, aperta Simplicitas et ad omne patens sine tegmine uulnus, et prostrata in humum nec libera iudice sese Mens Humilis, quam degenerem trepidatio prodit! faxo ego, sub pedibus stipularum more teratur inualida ista manus; neque enim perfringere duris dignamur gladiis, algenti et sanguine ferrum inbuere fragilique uiros foedare triumpho." talia uociferans rapidum calcaribus urget cornipedem laxisque uolat temeraria frenis, hostem humilem cupiens inpulsu umbonis equini sternere deiectamque supercalcare ruinam. sed cadit in foueam praeceps, quam callida forte Fraus interciso subfoderat aequore furtim, Fraus detestandis Vitiorum e pestibus una, fallendi uersuta opifex, quae praescia belli planitiem scrobibus uitiauerat insidiosis hostili de parte latens, ut fossa ruentes exciperet cuneos atque agmina mersa uoraret; ac ne fallacem puteum deprendere posset cauta acies, uirgis adopertas texerat oras, et superinposito simularat caespite campum. at regina humilis, quamuis ignara, manebat ulteriore loco nec adhuc ad Fraudis opertum uenerat aut foueae calcarat furta malignae. hunc eques illa dolum, dum fertur praepete cursu, incidit, et caecum subito patefecit hiatum. prona ruentis equi ceruice inuoluitur, ac sub pectoris inpressu fracta inter crura rotatur. at Virtus placidi moderaminis, ut leuitatem prospicit obtritam monstri sub morte iacentis, intendit gressum mediocriter, os quoque parce erigit et comi moderatur gaudia uultu. cunctanti Spes fida comes succurrit et offert ultorem gladium laudisque inspirat amorem. illa cruentatam correptis crinibus hostem protrahit et faciem laeua reuocante supinat, tunc caput orantis flexa ceruice resectum eripit ac madido suspendit colla capillo. extinctum Vitium sancto Spes increpat ore: "desine grande loqui; frangit deus omne superbum, magna cadunt, inflata crepant, tumefacta premuntur. disce supercilium deponere, disce cauere ante pedes foueam, quisquis sublime minaris. peruulgata uiget nostri sententia Christi scandere celsa humiles et ad ima redire feroces. uidimus horrendum membris animisque Goliam inualida cecidisse manu: puerilis in illum dextera fundali torsit stridore lapillum traiectamque cauo penetrauit uulnere frontem. ille minax, rigidus, iactans, truculentus, amarus, dum tumet indomitum, dum formidabile feruet, dum sese ostentat, clipeo dum territat auras, expertus pueri quid possint ludicra parui subcubuit teneris bellator turbidus annis. me tunc ille puer uirtutis pube secutus florentes animos sursum in mea regna tetendit, seruatur quia certa mihi domus omnipotentis sub pedibus domini, meque ad sublime uocantem uictores caesa culparum labe capessunt." dixit, et auratis praestringens aëra pinnis in caelum se uirgo rapit. mirantur euntem Virtutes tolluntque animos in uota uolentes ire simul, ni bella duces terrena retardent. confligunt Vitiis seque ad sua praemia seruant. uenerat occiduis mundi de finibus hostis Luxuria, extinctae iamdudum prodiga famae, delibuta comas, oculis uaga, languida uoce, perdita deliciis, uitae cui causa uoluptas, elumbem mollire animum, petulanter amoenas haurire inlecebras et fractos soluere sensus. ac tunc peruigilem ructabat marcida cenam, sub lucem quia forte iacens ad fercula raucos audierat lituos, atque inde tepentia linquens pocula lapsanti per uina et balsama gressu ebria calcatis ad bellum floribus ibat. non tamen illa pedes, sed curru inuecta uenusto saucia mirantum capiebat corda uirorum. o noua pugnandi species! non ales harundo neruum pulsa fugit, nec stridula lancea torto sed uiolas lasciua iacit foliisque rosarum dimicat et calathos inimica per agmina fundit. inde eblanditis Virtutibus halitus inlex inspirat tenerum labefacta per ossa uenenum, et male dulcis odor domat ora et pectora et arma ferratosque toros obliso robore mulcet. deiciunt animos ceu uicti et spicula ponunt, turpiter, heu, dextris languentibus obstupefacti dum currum uaria gemmarum luce micantem mirantur, dum bratteolis crepitantia lora et solido ex auro pretiosi ponderis axem defixis inhiant obtutibus et radiorum argento albentem seriem, quam summa rotarum flexura electri pallentis continet orbe. et iam cuncta acies in deditionis amorem sponte sua uersis transibat perfida signis Luxuriae seruire uolens dominaeque fluentis iura pati et laxa ganearum lege teneri. ingemuit tam triste nefas fortissima Virtus Sobrietas, dextro socios decedere cornu inuictamque manum quondam sine caede perire. uexillum sublime crucis, quod in agmine primo dux bona praetulerat, defixa cuspide sistit, instauratque leuem dictis mordacibus alam exstimulans animos nunc probris, nunc prece mixta: "quis furor insanas agitat caligine mentes? quo ruitis? cui colla datis? quae uincula tandem, pro pudor, armigeris amor est perferre lacertis, lilia luteolis interlucentia sertis et ferrugineo uernantes flore coronas? his placet adsuetas bello iam tradere palmas nexibus, his rigidas nodis innectier ulnas, ut mitra caesariem cohibens aurata uirilem conbibat infusum croceo religamine nardum, post inscripta oleo frontis signacula, per quae unguentum regale datum est et chrisma perenne, ut tener incessus uestigia syrmate uerrat sericaque infractis fluitent ut pallia membris, post inmortalem tunicam quam pollice docto texuit alma Fides, dans inpenetrabile tegmen pectoribus lotis, dederat quibus ipsa renasci, inde ad nocturnas epulas, ubi cantharus ingens despuit effusi spumantia damna Falerni in mensam cyathis stillantibus, uda ubi multo fulcra mero ueterique toreumata rore rigantur? excidit ergo animis eremi sitis, excidit ille fons patribus de rupe datus, quem mystica uirga elicuit scissi salientem uertice saxi? angelicusne cibus prima in tentoria uestris fluxit auis, quem nunc sero felicior aeuo uespertinus edit populus de corpore Christi? his uos inbutos dapibus iam crapula turpis Luxuriae ad madidum rapit inportuna lupanar, quosque uiros non Ira fremens, non idola bello cedere conpulerant, saltatrix ebria flexit! state, precor, uestri memores, memores quoque Christi quae sit uestra tribus, quae gloria, quis deus et rex, quis dominus meminisse decet. uos nobile Iudae germen ad usque dei genetricem, qua deus ipse esset homo, procerum uenistis sanguine longo. excitet egregias mentes celeberrima Dauid gloria continuis bellorum exercita curis, excitet et Samuel, spolium qui diuite ab hoste adtrectare uetat nec uictum uiuere regem incircumcisum patitur, ne praeda superstes uictorem placidum recidiua in proelia poscat. parcere iam capto crimen putat ille tyranno, at uobis contra uinci et subcumbere uotum est. paeniteat, per si qua mouet reuerentia summi numinis, hoc tam dulce malum uoluisse nefanda proditione sequi; si paenitet, haud nocet error. paenituit Ionatham ieiunia sobria dulci conuiolasse fauo sceptri mellisque sapore heu male gustato, regni dum blanda uoluptas oblectat iuuenem iurataque sacra resoluit. sed quis paenituit, nec sors lacrimabilis illa est, nec tinguit patrias sententia saeua secures. en ego Sobrietas, si conspirare paratis, pando uiam cunctis Virtutibus, ut malesuada Luxuries, multo stipata satellite, poenas cum legione sua Christo sub iudice pendat." sic effata crucem domini feruentibus offert obuia quadriiugis, lignum uenerabile in ipsos intentans frenos. quod ut expauere feroces cornibus obpansis et summa fronte coruscum, uertunt praecipitem caeca formidine fusi per praerupta fugam. fertur resupina reductis nequiquam loris auriga comamque madentem puluere foedatur. tunc et uertigo rotarum inplicat excussam dominam; nam prona sub axem labitur et lacero tardat sufflamine currum. addit Sobrietas uulnus letale iacenti, coniciens silicem rupis de parte molarem. hunc uexilliferae quoniam fors obtulit ictum spicula nulla manu sed belli insigne gerenti, casus agit saxum, medii spiramen ut oris frangeret, et recauo misceret labra palato. dentibus introrsum resolutis lingua resectam dilaniata gulam frustis cum sanguinis inplet. insolitis dapibus crudescit guttur, et ossa conliquefacta uorans reuomit quas hauserat offas. "ebibe iam proprium post pocula multa cruorem," uirgo ait increpitans, "sint haec tibi fercula tandem tristia praeteriti nimiis pro dulcibus aeui. lasciuas uitae inlecebras gustatus amarae mortis et horrifico sapor ultimus asperat haustu." caede ducis dispersa fugit trepidante pauore nugatrix acies. Iocus et Petulantia primi cymbala proiciunt; bellum nam talibus armis ludebant resono meditantes uulnera sistro. dat tergum fugitiuus Amor, lita tela ueneno et lapsum ex umeris arcum pharetramque cadentem pallidus ipse metu sua post uestigia linquit. Pompa, ostentatrix uani splendoris, inani exuitur nudata peplo; discissa trahuntur serta Venustatis collique ac uerticis aurum soluitur, et gemmas Discordia dissona turbat. non piget adtritis pedibus per acuta frutecta ire Voluptatem, quoniam uis maior acerbam conpellit tolerare fugam; formido pericli praedurat teneras iter ad cruciabile plantas. qua se cumque fugax trepidis fert cursibus agmen, damna iacent, crinalis acus, redimicula, uittae, fibula, flammeolum, strophium, diadema, monile. his se Sobrietas et totus Sobrietatis abstinet exuuiis miles damnataque castis scandala proculcat pedibus, nec fronte seueros coniuente oculos praedarum ad gaudia flectit. fertur Auaritia gremio praecincta capaci, quidquid Luxus edax pretiosum liquerat, unca corripuisse manu, pulchra in ludibria uasto ore inhians aurique legens fragmenta caduci inter harenarum cumulos. nec sufficit amplos inpleuisse sinus; iuuat infercire cruminis turpe lucrum et grauidos furtis distendere fiscos, quos laeua celante tegit laterisque sinistri abradit spoliisque ungues exercet aënos. Cura, Famis, Metus, Anxietas, Periuria, Pallor, Eumenides uariae monstri comitatus aguntur. nec minus interea rabidorum more luporum Crimina persultant toto grassantia campo, matris Auaritiae nigro de lacte creata. si fratris galeam fuluis radiare ceraunis germanus uidit conmilito, non timet ensem exerere atque caput socio mucrone ferire, de consanguineo rapturus uertice gemmas. filius extinctum belli sub sorte cadauer aspexit si forte patris, fulgentia bullis cingula et exuuias gaudet rapuisse cruentas: cognatam Ciuilis agit Discordia praedam, nec parcit propriis Amor insatiatus Habendi pigneribus spoliatque suos Famis inpia natos. talia per populos edebat funera uictrix orbis Auaritia, sternens centena uirorum millia uulneribus uariis: hunc lumine adempto effossisque oculis uelut in caligine noctis caecum errare sinit perque offensacula multa ire, nec oppositum baculo temptare periclum. porro alium capit intuitu fallitque uidentem, insigne ostentans aliquid, quod dum petit ille, excipitur telo incautus cordisque sub ipso saucius occulto ferrum suspirat adactum. multos praecipitans in aperta incendia cogit nec patitur uitare focos, quibus aestuat aurum, quod petit arsurus pariter speculator auarus. omne hominum rapit illa genus, mortalia cuncta occupat interitu, neque est uiolentius ullum terrarum Vitium, quod tantis cladibus aeuum mundani inuoluat populi damnetque gehennae. quin ipsos temptare manu, si credere dignum est, ausa sacerdotes domini, qui proelia forte ductores primam ante aciem pro laude gerebant uirtutum, magnoque inplebant classica flatu. et fors innocuo tinxisset sanguine ferrum, ni Ratio armipotens, gentis Leuitidis una semper fida comes, clipeum obiectasset et atrae hostis ab incursu claros texisset alumnos. stant tuti Rationis ope, stant turbine ab omni inmunes fortesque animi; uix in cute summa praestringens paucos tenui de uulnere laedit cuspis Auaritiae. stupuit Luis inproba castis heroum iugulis longe sua tela repelli; ingemit et dictis ardens furialibus infit: "uincimur, heu, segnes nec nostra potentia perfert uim solitam, languet uiolentia saeua nocendi, sueuerat inuictis quae uiribus omnia ubique rumpere corda hominum; nec enim tam ferrea quemquam durauit natura uirum, cuius rigor aera sperneret aut nostro foret inpenetrabilis auro. ingenium omne neci dedimus; tenera, aspera, dura, docta, indocta simul, bruta et sapientia, nec non sola igitur rapui quidquid Styx abdit auaris gurgitibus. nobis ditissima Tartara debent quos retinent populos. quod uoluunt saecula nostrum est, quod miscet mundus, uesana negotia, nostrum. qui fit praeualidas quod pollens gloria uires deserit et cassos ludit fortuna lacertos? sordet Christicolis rutilantis fulua monetae effigies, sordent argenti emblemata, et omnis thensaurus nigrante oculis uilescit honore. quid sibi docta uolunt fastidia? nonne triumphum egimus e Scarioth, magnus qui discipulorum et conuiua dei, dum fallit foedere mensae incidit in nostrum flammante cupidine telum, infamem mercatus agrum de sanguine amici numinis, obliso luiturus iugera collo? uiderat et Iericho propria inter funera quantum posset nostra manus, cum uictor concidit Achar. caedibus insignis murali et strage superbus subcubuit capto uictis ex hostibus auro, dum uetitis insigne legens anathema fauillis maesta ruinarum spolia insatiabilis haurit. non illum generosa tribus, non plebis auitae iuuit Iuda parens, Christo quandoque propinquo nobilis et tali felix patriarcha nepote. quis placet exemplum generis, placeat quoque forma exitii: sit poena eadem, quibus et genus unum est. quid moror aut Iudae populares aut populares sacricolae summi (summus nam fertur Aaron) fallere fraude aliqua Martis congressibus inpar? nil refert armis contingat palma dolisue." dixerat et toruam faciem furialiaque arma exuit inque habitum sese transformat honestum; fit Virtus specie uultuque et ueste seuera quam memorant Frugi, parce cui uiuere cordi est et seruare suum; tamquam nil raptet auare, artis adumbratae meruit ceu sedula laudem. huius se specie mendax Bellona coaptat, non ut auara lues, sed Virtus parca putetur; nec non et tenero pietatis tegmine crines obtegit anguinos, ut candida palla latentem dissimulet rabiem diroque obtenta furori, quod rapere et clepere est auideque abscondere parta, natorum curam dulci sub nomine iactet. talibus inludens male credula corda uirorum fallit imaginibus, monstrumque ferale sequuntur dum credunt Virtutis opus; capit inpia Erinys consensu faciles manicisque tenacibus artat. attonitis ducibus perturbatisque maniplis nutabat Virtutum acies errore biformis portenti, ignorans quid amicum credat in illo quidue hostile notet: letum uersatile et anceps lubricat incertos dubia sub imagine uisus, cum subito in medium frendens Operatio campum prosilit auxilio sociis, pugnamque capessit militiae postrema gradu, sed sola duello inpositura manum, ne quid iam triste supersit. omne onus ex umeris reiecerat, omnibus ibat nudata induuiis multo et se fasce leuarat, olim diuitiis grauibusque oppressa talentis, libera nunc miserando inopum, quos larga benigne fouerat effundens patrium bene prodiga censum. iam loculos ditata fidem spectabat inanes, aeternam numerans redituro faenore summam. horruit inuictae Virtutis fulmen et inpos mentis Auaritia stupefactis sensibus haesit certa mori: nam quae fraudis uia restet, ut ipsa calcatrix mundi mundanis uicta fatiscat inlecebris spretoque iterum sese inplicet auro? inuadit trepidam Virtus fortissima duris ulnarum nodis, obliso et gutture frangit exsanguem siccamque gulam; conpressa ligantur uincla lacertorum sub mentum et faucibus artis extorquent animam, nullo quae uulnere rapta palpitat atque aditu spiraminis intercepto inclusam patitur uenarum carcere mortem. illa reluctanti genibusque et calcibus instans perfodit et costas atque ilia rumpit anhela, mox spolia exstincto de corpore diripit, auri sordida frusta rudis nec adhuc fornace recoctam materiam, tineis etiam marsuppia crebris exesa et uirides obducta aerugine nummos dispergit seruata diu uictrix et egenis dissipat ac tenues captiuo munere donat. tunc circumfusam uultu exultante coronam respiciens alacris media inter milia clamat: "soluite procinctum, iusti, et discedite ab armis! causa mali tanti iacet interfecta; lucrandi ingluuie pereunte licet requiescere sanctis. summa quies nil uelle super quam postulet usus debitus, ut simplex alimonia uestis et una infirmos tegat ac recreet mediocriter artus intressurus iter peram ne tollito, neue de tunicae alterius gestamine prouidus ito, nec te sollicitet res crastina, ne cibus aluo defuerit: redeunt escae cum sole diurnae. nonne uides ut nulla auium cras cogitet ac se pascendam, praestante deo, non anxia credat? confidunt uolucres uictum non defore uiles, passeribusque subest modico uenalibus asse indubitata fides dominum curare potentem ne pereant. tu, cura dei, facies quoque Christi, addubitas ne te tuus umquam deserat auctor? ne trepidate, homines; uitae dator et dator escae est. quaerite luciferum caelesti dogmate pastum, qui spem multiplicans alat inuitiabilis aeui, corporis inmemores: memor est qui condidit illud subpeditare cibos atque indiga membra fouere." his dictis curae emotae, Metus et Labor et Vis et Scelus et placitae fidei Fraus infitiatrix depulsae uertere solum. Pax inde fugatis hostibus alma abigit bellum, discingitur omnis terror et auulsis exfibulat ilia zonis. uestis ad usque pedes descendens defluit imos, temperat et rapidum priuata modestia gressum. cornicinum curua aera silent, placabilis inplet uaginam gladius, sedato et puluere campi suda redit facies liquidae sine nube diei, purpuream uideas caeli clarescere lucem. agmina casta super uultum sensere Tonantis adridere hilares pulso certamine turmae, et Christum gaudere suis uictoribus arce aetheris ac patrium famulis aperire profundum. dat signum felix Concordia reddere castris uictrices aquilas atque in tentoria cogi. numquam tanta fuit species nec par decus ulli militiae, cum dispositis bifida agmina longe duceret ordinibus peditum psallente caterua, ast alia de parte equitum resonantibus hymnis. non aliter cecinit respectans uictor hiantem Istrahel rabiem ponti post terga minacis, cum iam progrediens calcaret litora sicco ulteriora pede, stridensque per extima calcis mons rueret pendentis aquae nigrosque relapso gurgite Nilicolas fundo deprenderet imo, ac refluente sinu iam redderet unda natatum piscibus et nudas praeceps operiret harenas. pulsauit resono modulantia tympana plectro turba dei celebrans mirum ac memorabile saeclis omnipotentis opus, liquidas inter freta ripas fluctibus incisis et subsistente procella crescere suspensosque globos potuisse teneri. sic expugnata Vitiorum gente resultant mystica dulcimodis Virtutum carmina psalmis. uentum erat ad fauces portae castrensis, ubi artum liminis introitum bifori dant cardine claustra. nascitur hic inopina mali lacrimabilis astu tempestas, placidae turbatrix inuida pacis, quae tantum subita uexaret clade triumphum. inter confertos cuneos Concordia forte dum stipata pedem iam tutis moenibus infert, excipit occultum Vitii latitantis ab ictu mucronem laeuo in latere, squalentia quamuis texta catenato ferri subtegmine corpus ambirent sutis et acumen uulneris hamis respuerent, rigidis nec fila tenacia nodis inpactum sinerent penetrare in uiscera telum. rara tamen chalybem tenui transmittere puncto commissura dedit, qua sese extrema politae squama ligat tunicae sinus et sibi conserit oras. intulit hoc uulnus pugnatrix subdola uictae partis et incautis uictoribus insidiata est. nam pulsa culparum acie Discordia nostros intrarat cuneos sociam mentita figuram. scissa procul palla structum et serpente flagellum multiplici media camporum in strage iacebant. ipsa redimitos olea frondente capillos ostentans festis respondet laeta choreis. sed sicam sub ueste tegit, te, maxima Virtus, te solam tanto e numero, Concordia, tristi fraude petens. sed non uitalia rumpere sacri corporis est licitum, summo tenus extima tactu laesa cutis tenuem signauit sanguine riuum. exclamat Virtus subito turbata: "quid hoc est? quae manus hic inimica latet, quae prospera nostra uulnerat et ferrum tanta inter gaudia uibrat? quid iuuat indomitos bello sedasse Furores et sanctum Vitiis pereuntibus omne receptum, si Virtus sub pace cadit?" trepida agmina maestos conuertere oculos: stillabat uulneris index ferrata de ueste cruor, mox et pauor hostem comminus adstantem prodit; nam pallor in ore conscius audacis facti dat signa reatus et deprensa tremunt languens manus et color albens. circumstat propere strictis mucronibus omnis Virtutum legio exquirens feruente tumultu et genus et nomen, patriam sectamque, deumque quem colat et missu cuiatis uenerit. illa exsanguis turbante metu: "Discordia dicor, cognomento Heresis; deus est mihi discolor," inquit, "nunc minor, aut maior, modo duplex et modo simplex, cum placet, aërius et de phantasmate uisus, aut innata anima est quoties uolo ludere numen; praeceptor Belia mihi, domus et plaga mundus." non tulit ulterius capti blasphemia monstri Virtutum regina Fides, sed uerba loquentis inpedit et uocis claudit spiramina pilo, pollutam rigida transfigens cuspide linguam. carpitur innumeris feralis bestia dextris; frustatim sibi quisque rapit quod spargat in auras quod canibus donet, coruis quod edacibus ultro offerat, inmundis caeno exhalante cloacis quod trudat, monstris quod mandet habere marinis. discissum foedis animalibus omne cadauer diuiditur, ruptis Heresis perit horrida membris. conpositis igitur rerum morumque secundis in commune bonis, tranquillae plebis ad unum sensibus in tuta valli statione locatis struitur media castrorum sede tribunal editiore loco, tumulus quem uerti exstruitur media castrorum sede tribunal editiore loco, tumulus quem uertice acuto excitat in speculam, subiecta unde omnia late liber inoffenso circum inspicit aëre uisus. hunc sincera Fides simul et Concordia, sacro foedere iuratae Christi sub amore sorores, conscendunt apicem; mox et sublime tribunal par sanctum carumque sibi supereminet aequo iure potestatis, consistunt aggere summo conspicuae populosque iubent adstare frequentes. concurrunt alacres castris ex omnibus omnes, nulla latet pars Mentis iners, quae corporis ullo intercepta sinu per conceptacula sese degeneri languore tegat, tentoria apertis cuncta patent uelis, reserantur carbasa, ne quis marceat obscuro stertens habitator operto. auribus intentis expectant contio, quidnam uictores post bella uocet Concordia princeps, quam uelit atque Fides Virtutibus addere legem. erumpit prima in uocem Concordia tali adloquio: "cumulata quidem iam gloria uobis, o patris, o domini fidissima pignera Christi, contigit: extincta est multo certamine saeua barbaries, sanctae quae circumsaepserat urbis indigenas, ferroque uiros flammaque premebat. publica sed requies priuatis rure foroque constat amicitiis: scissura domestica turbat rem populi, titubatque foris quod dissidet intus. ergo cauete, uiri, ne sit sententia discors Sensibus in nostris, ne secta exotica tectis nascatur conflata odiis, quia fissa uoluntas confundit uariis arcana biformia fibris. quod sapimus coniungat amor; quod uiuimus uno conspiret studio: nil dissociabile firmum est. utque homini atque deo medius interuenit Iesus, qui sociat mortale patri, ne carnea distent Spiritui aeterno sitque ut deus unus utrumque, sic, quidquid gerimus mentisque et corporis actu, spiritus unimodis texat conpagibus unus. pax plenum Virtutis opus, pax summa laborum, pax belli exacti pretium est pretiumque pericli. Themistius Orat. 10 polemou athlon eirene See Augustine Epist. 205 non paz quaeritur, ut bellum excitetur: sed bellum geritur, ut pax acquiratur.
sidera pace uigent, consistunt terrea pace. nil placitum sine pace deo: non munus ad aram cum cupias offerre probat, si turbida fratrem mens inpacati sub pectoris oderit antro, nec, si flammicomis Christi pro nomine martyr ignibus insilias seruans inamabile uotum bile sub obliqua, pretiosam proderit Iesu inpendisse animam, meriti quia clausula pax est. non inflata tumet, non inuidet aemula fratri, omnia perpetitur patiens atque omnia credit, nunquam laesa dolet, cuncta offensacula donat, occasum lucis uenia praecurrere gestit, anxia ne stabilem linquat sol conscius iram. quisque litare deo mactatis uult holocaustis, offerat in primis pacem: nulla hostia Christo dulcior: hoc solo sancta ad donaria uultum munere conuertens liquido oblectatur odore. sed tamen et niueis tradit deus ipse columbis pinnatum tenera plumarum ueste colubrum rimante ingenio docte internoscere mixtum innocuis auibus; latet et lupus ore cruento lacteolam mentitus ouem sub uellere molli, cruda per agninos exercens funera rictus. hac sese occultat Photinus et Arrius arte, inmanes feritate lupi. discrimina produnt nostra recensque cruor, quamuis de corpore summo, quid possit furtiua manus." gemitum dedit omnis Virtutum populus casu concussus acerbo. tum generosa Fides haec subdidit: "immo secundis in rebus cesset gemitus. Concordia laesa est, sed defensa Fides: quin et Concordia sospes, germanam comitata Fidem, sua uulnera ridet. haec mea sola salus, nihil hac mihi triste recepta. unum opus egregio restat post bella labori, o proceres, regni quod tandem pacifer heres belligeri, armatae successor inermus et aulae, instituit Solomon, quoniam genitoris anheli sanguine nam terso templum fundatur et ara ponitur auratis Christi domus ardua tectis. tunc Hierusalem templo inlustrata quietum suscepit iam diua deum, circumuaga postquam sedit marmoreis fundata altaribus arca. surgat et in nostris templum uenerabile castris, omnipotens cuius sanctorum sancta reuisat. nam quid terrigenas ferro pepulisse phalangas Culparum prodest, hominis si Filius arce aetheris inlapsus purgati corporis urbem intret inornatam templi splendentis egenus? hactenus alternis sudatum est comminus armis: munia nunc agitet tacitae toga candida pacis, atque sacris sedem properet discincta iuuentus." haec ubi dicta dedit, gradibus regina superbis desiluit tantique operis Concordia consors metatura nouum iacto fundamine templum. aurea planitiem spatiis percurrit harundo dimensis, quadrent ut quattuor undique frontes, ne commissuris distantibus angulus inpar argutam mutilet per dissona semetra normam. Aurorae de parte tribus plaga lucida portis inlustrata patet, triplex aperitur ad austrum portarum numerus, tris occidualibus offert ianua trina fores, totiens aquilonis ad axem panditur alta domus. nullum illic structile saxum, sed caua per solidum multoque forata dolatu gemma relucenti limen conplectitur arcu, uestibulumque lapis penetrabile concipit unus. portarum summis inscripta in postibus auro nomina apostolici fulgent bis sena senatus. Spiritus his titulis arcana recondita mentis ambit et electos uocat in praecordia sensus; quaque hominis natura uiget, quam corpore toto quadrua uis animat, trinis ingressibus aram cordis adit castisque colit sacraria uotis; seu pueros sol primus agat, seu feruor ephebos incendat nimius, seu consummabilis aeui perficiat lux plena uiros, siue algida borrae aetas decrepitam uocet ad pia sacra senectam, occurrit trinum quadrina ad compita nomen, quod bene discipulis disponit rex duodenis. quin etiam totidem gemmarum insignia textis parietibus distincta micant, animasque colorum uiuentes liquido lux euomit alta profundo. ingens chrysolitus, natiuo interlitus auro, hinc sibi sapphirum sociauerat, inde beryllum, distantesque nitor medius uariabat honores. hic chalcedon hebes perfunditur ex hyacinthi lumine uicino; nam forte cyanea propter stagna lapis cohibens ostro fulgebat aquoso. sardonicem pingunt amethystina, pingit iaspis sardium iuxta adpositum pulcherque topazon. has inter species smaragdina gramine uerno prata uirent uoluitque uagos lux herbida fluctus. te quoque conspicuum structura interserit, ardens chrysoprase, et sidus saxis stellantibus addit. stridebat grauidis funalis machina uinclis inmensas rapiens alta ad fastigia gemmas. at domus interior septem subnixa columnis crystalli algentis uitrea de rupe recisis construitur, quarum tegit edita calculus albens in conum caesus capita et sinuamine subter subductus conchae in speciem, quod mille talentis margaritum ingens, opibusque et censibus hastae addictis, animosa Fides mercata pararat. hoc residet solio pollens Sapientia et omne consilium regni celsa disponit ab aula, tutandique hominis leges sub corde retractat. in manibus dominae sceptrum non arte politum sed ligno uiuum uiridi est, quod stirpe reciso, quamuis nullus alat terreni caespitis umor, fronde tamen uiret incolumi, tum sanguine tinctis intertexta rosis candentia lilia miscet nescia marcenti florem submittere collo. huius forma fuit sceptri gestamen Aaron floriferum, sicco quod germina cortice trudens explicuit tenerum spe pubescente decorem inque nouos subito tumuit uirga arida fetus. reddimus aeternas, indulgentissime doctor, grates, Christe, tibi, meritosque sacramus honores ore pio; nam cor uitiorum stercore sordet. tu nos corporei latebrosa pericula operti luctantisque animae uoluisti agnoscere casus. nouimus ancipites nebuloso in pectore sensus sudare alternis conflictibus, et uariato nunc inclinatis uirtutibus ad iuga uitae deteriora trahi seseque addicere noxis turpibus et propriae iacturam ferre salutis. o quotiens animam, uitiorum peste repulsa, sensimus incaluisse deo! quotiens tepefactum caeleste ingenium post gaudia candida taetro cessisse stomacho! feruent bella horrida, feruent ossibus inclusa, fremit et discordibus armis non simplex natura hominis; nam uiscera limo effigiata premunt animam, contra ille sereno editus adflatu nigrantis carcere cordis aestuat, et sordes arta inter uincla recusat. spiritibus pugnant uariis lux atque tenebrae, distantesque animat duplex substantia uires, donec praesidio Christus deus adsit et omnes uirtutum gemmas conponat sede piata, atque, ubi peccatum regnauerat, aurea templi atria constituens texat spectamine morum ornamenta animae, quibus oblectata decoro aeternum solio diues Sapientia regnet. 
