Vergil's Aeneid AP Selections

1.1-209

Arma virumque cano, Troiae qui primus ab oris

Italiam, fato profugus, Laviniaque venit

litora, multum ille et terris iactatus et alto

vi superum saevae memorem Iunonis ob iram;

multa quoque et bello passus, dum conderet urbem, 5

inferretque deos Latio, genus unde Latinum,

Albanique patres, atque altae moenia Romae.

Musa, mihi causas memora, quo numine laeso,

quidve dolens, regina deum tot volvere casus

insignem pietate virum, tot adire labores 10

impulerit. Tantaene animis caelestibus irae?

Urbs antiqua fuit, Tyrii tenuere coloni,

Karthago, Italiam contra Tiberinaque longe

ostia, dives opum studiisque asperrima belli;

quam Iuno fertur terris magis omnibus unam 15

posthabita coluisse Samo; hic illius arma,

hic currus fuit; hoc regnum dea gentibus esse,

si qua fata sinant, iam tum tenditque fovetque.

Progeniem sed enim Troiano a sanguine duci

audierat, Tyrias olim quae verteret arces; 20

hinc populum late regem belloque superbum

venturum excidio Libyae: sic volvere Parcas.

Id metuens, veterisque memor Saturnia belli,

prima quod ad Troiam pro caris gesserat Argis—

necdum etiam causae irarum saevique dolores 25

exciderant animo: manet alta mente repostum

iudicium Paridis spretaeque iniuria formae,

et genus invisum, et rapti Ganymedis honores.

His accensa super, iactatos aequore toto

Troas, reliquias Danaum atque immitis Achilli, 30

arcebat longe Latio, multosque per annos

errabant, acti fatis, maria omnia circum.

Tantae molis erat Romanam condere gentem!

Vix e conspectu Siculae telluris in altum

vela dabant laeti, et spumas salis aere ruebant, 35

cum Iuno, aeternum servans sub pectore volnus,

haec secum: 'Mene incepto desistere victam,

nec posse Italia Teucrorum avertere regem?

Quippe vetor fatis. Pallasne exurere classem

Argivom atque ipsos potuit submergere ponto, 40

unius ob noxam et furias Aiacis Oilei?

Ipsa, Iovis rapidum iaculata e nubibus ignem,

disiecitque rates evertitque aequora ventis,

illum expirantem transfixo pectore flammas

turbine corripuit scopuloque infixit acuto. 45

Ast ego, quae divom incedo regina, Iovisque

et soror et coniunx, una cum gente tot annos

bella gero! Et quisquam numen Iunonis adoret

praeterea, aut supplex aris imponet honorem?'

Talia flammato secum dea corde volutans 50

nimborum in patriam, loca feta furentibus austris,

Aeoliam venit. Hic vasto rex Aeolus antro

luctantes ventos tempestatesque sonoras

imperio premit ac vinclis et carcere frenat.

Illi indignantes magno cum murmure montis 55

circum claustra fremunt; celsa sedet Aeolus arce

sceptra tenens, mollitque animos et temperat iras.

Ni faciat, maria ac terras caelumque profundum

quippe ferant rapidi secum verrantque per auras.

Sed pater omnipotens speluncis abdidit atris, 60

hoc metuens, molemque et montis insuper altos

imposuit, regemque dedit, qui foedere certo

et premere et laxas sciret dare iussus habenas.

Ad quem tum Iuno supplex his vocibus usa est:

'Aeole, namque tibi divom pater atque hominum rex 65

et mulcere dedit fluctus et tollere vento,

gens inimica mihi Tyrrhenum navigat aequor,

Ilium in Italiam portans victosque Penates:

incute vim ventis submersasque obrue puppes,

aut age diversos et disiice corpora ponto. 70

Sunt mihi bis septem praestanti corpore nymphae,

quarum quae forma pulcherrima Deiopea,

conubio iungam stabili propriamque dicabo,

omnis ut tecum meritis pro talibus annos

exigat, et pulchra faciat te prole parentem.' 75

Aeolus haec contra: 'Tuus, O regina, quid optes

explorare labor; mihi iussa capessere fas est.

Tu mihi, quodcumque hoc regni, tu sceptra Iovemque

concilias, tu das epulis accumbere divom,

nimborumque facis tempestatumque potentem.' 80

Haec ubi dicta, cavum conversa cuspide montem

impulit in latus: ac venti, velut agmine facto,

qua data porta, ruunt et terras turbine perflant.

Incubuere mari, totumque a sedibus imis

una Eurusque Notusque ruunt creberque procellis 85

Africus, et vastos volvunt ad litora fluctus.

Insequitur clamorque virum stridorque rudentum.

Eripiunt subito nubes caelumque diemque

Teucrorum ex oculis; ponto nox incubat atra.

Intonuere poli, et crebris micat ignibus aether, 90

praesentemque viris intentant omnia mortem.

Extemplo Aeneae solvuntur frigore membra:

ingemit, et duplicis tendens ad sidera palmas

talia voce refert: 'O terque quaterque beati,

quis ante ora patrum Troiae sub moenibus altis 95

contigit oppetere! O Danaum fortissime gentis

Tydide! Mene Iliacis occumbere campis

non potuisse, tuaque animam hanc effundere dextra,

saevus ubi Aeacidae telo iacet Hector, ubi ingens

Sarpedon, ubi tot Simois correpta sub undis 100

scuta virum galeasque et fortia corpora volvit?'

Talia iactanti stridens Aquilone procella

velum adversa ferit, fluctusque ad sidera tollit.

Franguntur remi; tum prora avertit, et undis

dat latus; insequitur cumulo praeruptus aquae mons. 105

Hi summo in fluctu pendent; his unda dehiscens

terram inter fluctus aperit; furit aestus harenis.

Tris Notus abreptas in saxa latentia torquet—

saxa vocant Itali mediis quae in fluctibus aras—

dorsum immane mari summo; tris Eurus ab alto 110

in brevia et Syrtis urget, miserabile visu,

inliditque vadis atque aggere cingit harenae.

Unam, quae Lycios fidumque vehebat Oronten,

ipsius ante oculos ingens a vertice pontus

in puppim ferit: excutitur pronusque magister 115

volvitur in caput; ast illam ter fluctus ibidem

torquet agens circum, et rapidus vorat aequore vortex.

Adparent rari nantes in gurgite vasto,

arma virum, tabulaeque, et Troia gaza per undas.

Iam validam Ilionei navem, iam fortis Achati, 120

et qua vectus Abas, et qua grandaevus Aletes,

vicit hiems; laxis laterum compagibus omnes

accipiunt inimicum imbrem, rimisque fatiscunt.

Interea magno misceri murmure pontum,

emissamque hiemem sensit Neptunus, et imis 125

stagna refusa vadis, graviter commotus; et alto

prospiciens, summa placidum caput extulit unda.

Disiectam Aeneae, toto videt aequore classem,

fluctibus oppressos Troas caelique ruina,

nec latuere doli fratrem Iunonis et irae. 130

Eurum ad se Zephyrumque vocat, dehinc talia fatur:

'Tantane vos generis tenuit fiducia vestri?

Iam caelum terramque meo sine numine, venti,

miscere, et tantas audetis tollere moles?

Quos ego—sed motos praestat componere fluctus. 135

Post mihi non simili poena commissa luetis.

Maturate fugam, regique haec dicite vestro:

non illi imperium pelagi saevumque tridentem,

sed mihi sorte datum. Tenet ille immania saxa,

vestras, Eure, domos; illa se iactet in aula 140

Aeolus, et clauso ventorum carcere regnet.'

Sic ait, et dicto citius tumida aequora placat,

collectasque fugat nubes, solemque reducit.

Cymothoe simul et Triton adnixus acuto

detrudunt navis scopulo; levat ipse tridenti; 145

et vastas aperit syrtis, et temperat aequor,

atque rotis summas levibus perlabitur undas.

Ac veluti magno in populo cum saepe coorta est

seditio, saevitque animis ignobile volgus,

iamque faces et saxa volant—furor arma ministrat; 150

tum, pietate gravem ac meritis si forte virum quem

conspexere, silent, arrectisque auribus adstant;

ille regit dictis animos, et pectora mulcet,—

sic cunctus pelagi cecidit fragor, aequora postquam

prospiciens genitor caeloque invectus aperto 155

flectit equos, curruque volans dat lora secundo.

Defessi Aeneadae, quae proxima litora, cursu

contendunt petere, et Libyae vertuntur ad oras.

Est in secessu longo locus: insula portum

efficit obiectu laterum, quibus omnis ab alto 160

frangitur inque sinus scindit sese unda reductos.

Hinc atque hinc vastae rupes geminique minantur

in caelum scopuli, quorum sub vertice late

aequora tuta silent; tum silvis scaena coruscis

desuper horrentique atrum nemus imminet umbra. 165

Fronte sub adversa scopulis pendentibus antrum,

intus aquae dulces vivoque sedilia saxo,

nympharum domus: hic fessas non vincula navis

ulla tenent, unco non alligat ancora morsu.

Huc septem Aeneas collectis navibus omni 170

ex numero subit; ac magno telluris amore

egressi optata potiuntur Troes harena,

et sale tabentis artus in litore ponunt.

Ac primum silici scintillam excudit Achates,

succepitque ignem foliis, atque arida circum 175

nutrimenta dedit, rapuitque in fomite flammam.

Tum Cererem corruptam undis Cerealiaque arma

expediunt fessi rerum, frugesque receptas

et torrere parant flammis et frangere saxo.

Aeneas scopulum interea conscendit, et omnem 180

prospectum late pelago petit, Anthea si quem

iactatum vento videat Phrygiasque biremis,

aut Capyn, aut celsis in puppibus arma Caici.

Navem in conspectu nullam, tris litore cervos

prospicit errantis; hos tota armenta sequuntur 185

a tergo, et longum per vallis pascitur agmen.

Constitit hic, arcumque manu celerisque sagittas

corripuit, fidus quae tela gerebat Achates;

ductoresque ipsos primum, capita alta ferentis

cornibus arboreis, sternit, tum volgus, et omnem 190

miscet agens telis nemora inter frondea turbam;

nec prius absistit, quam septem ingentia victor

corpora fundat humi, et numerum cum navibus aequet.

Hinc portum petit, et socios partitur in omnes.

Vina bonus quae deinde cadis onerarat Acestes 195

litore Trinacrio dederatque abeuntibus heros,

dividit, et dictis maerentia pectora mulcet:

'O socii—neque enim ignari sumus ante malorum—

O passi graviora, dabit deus his quoque finem.

Vos et Scyllaeam rabiem penitusque sonantis 200

accestis scopulos, vos et Cyclopea saxa

experti: revocate animos, maestumque timorem

mittite: forsan et haec olim meminisse iuvabit.

Per varios casus, per tot discrimina rerum

tendimus in Latium; sedes ubi fata quietas 205

ostendunt; illic fas regna resurgere Troiae.

Durate, et vosmet rebus servate secundis.'

Talia voce refert, curisque ingentibus aeger

spem voltu simulat, premit altum corde dolorem.

1.418-440

Corripuere viam interea, qua semita monstrat.

Iamque ascendebant collem, qui plurimus urbi

imminet, adversasque adspectat desuper arces. 420

Miratur molem Aeneas, magalia quondam,

miratur portas strepitumque et strata viarum.

Instant ardentes Tyrii pars ducere muros,

molirique arcem et manibus subvolvere saxa,

pars optare locum tecto et concludere sulco. 425

[Iura magistratusque legunt sanctumque senatum;]

hic portus alii effodiunt; hic alta theatris

fundamenta locant alii, immanisque columnas

rupibus excidunt, scaenis decora alta futuris.

Qualis apes aestate nova per florea rura 430

exercet sub sole labor, cum gentis adultos

educunt fetus, aut cum liquentia mella

stipant et dulci distendunt nectare cellas,

aut onera accipiunt venientum, aut agmine facto

ignavom fucos pecus a praesepibus arcent: 435

fervet opus, redolentque thymo fragrantia mella.

'O fortunati, quorum iam moenia surgunt!'

Aeneas ait, et fastigia suspicit urbis.

Infert se saeptus nebula, mirabile dictu,

per medios, miscetque viris, neque cernitur ulli. 440

1.494-578

Haec dum Dardanio Aeneae miranda videntur,

dum stupet, obtutuque haeret defixus in uno, 495

regina ad templum, forma pulcherrima Dido,

incessit magna iuvenum stipante caterva.

Qualis in Eurotae ripis aut per iuga Cynthi

exercet Diana choros, quam mille secutae

hinc atque hinc glomerantur oreades; illa pharetram 500

fert umero, gradiensque deas supereminet omnis:

Latonae tacitum pertemptant gaudia pectus:

talis erat Dido, talem se laeta ferebat

per medios, instans operi regnisque futuris.

Tum foribus divae, media testudine templi, 505

saepta armis, solioque alte subnixa resedit.

Iura dabat legesque viris, operumque laborem

partibus aequabat iustis, aut sorte trahebat:

cum subito Aeneas concursu accedere magno

Anthea Sergestumque videt fortemque Cloanthum, 510

Teucrorumque alios, ater quos aequore turbo

dispulerat penitusque alias avexerat oras.

Obstipuit simul ipse simul perculsus Achates

laetitiaque metuque; avidi coniungere dextras

ardebant; sed res animos incognita turbat. 515

Dissimulant, et nube cava speculantur amicti,

quae fortuna viris, classem quo litore linquant,

quid veniant; cunctis nam lecti navibus ibant,

orantes veniam, et templum clamore petebant.

Postquam introgressi et coram data copia fandi, 520

maximus Ilioneus placido sic pectore coepit:

'O Regina, novam cui condere Iuppiter urbem

iustitiaque dedit gentis frenare superbas,

Troes te miseri, ventis maria omnia vecti,

oramus, prohibe infandos a navibus ignis, 525

parce pio generi, et propius res aspice nostras.

Non nos aut ferro Libycos populare Penatis

venimus, aut raptas ad litora vertere praedas;

non ea vis animo, nec tanta superbia victis.

Est locus, Hesperiam Grai cognomine dicunt, 530

terra antiqua, potens armis atque ubere glaebae;

Oenotri coluere viri; nunc fama minores

Italiam dixisse ducis de nomine gentem.

Hic cursus fuit:

cum subito adsurgens fluctu nimbosus Orion 535

in vada caeca tulit, penitusque procacibus austris

perque undas, superante salo, perque invia saxa

dispulit; huc pauci vestris adnavimus oris.

Quod genus hoc hominum? Quaeve hunc tam barbara morem

permittit patria? Hospitio prohibemur harenae; 540

bella cient, primaque vetant consistere terra.

Si genus humanum et mortalia temnitis arma

at sperate deos memores fandi atque nefandi.

'Rex erat Aeneas nobis, quo iustior alter,

nec pietate fuit, nec bello maior et armis. 545

Quem si fata virum servant, si vescitur aura

aetheria, neque adhuc crudelibus occubat umbris,

non metus; officio nec te certasse priorem

poeniteat. Sunt et Siculis regionibus urbes

armaque, Troianoque a sanguine clarus Acestes. 550

Quassatam ventis liceat subducere classem,

et silvis aptare trabes et stringere remos:

si datur Italiam, sociis et rege recepto,

tendere, ut Italiam laeti Latiumque petamus;

sin absumpta salus, et te, pater optime Teucrum, 555

pontus habet Libyae, nec spes iam restat Iuli,

at freta Sicaniae saltem sedesque paratas,

unde huc advecti, regemque petamus Acesten.'

Talibus Ilioneus; cuncti simul ore fremebant

Dardanidae. 560

Tum breviter Dido, voltum demissa, profatur:

'Solvite corde metum, Teucri, secludite curas.

Res dura et regni novitas me talia cogunt

moliri, et late finis custode tueri.

Quis genus Aeneadum, quis Troiae nesciat urbem, 565

virtutesque virosque, aut tanti incendia belli?

Non obtusa adeo gestamus pectora Poeni,

nec tam aversus equos Tyria Sol iungit ab urbe.

Seu vos Hesperiam magnam Saturniaque arva,

sive Erycis finis regemque optatis Acesten, 570

auxilio tutos dimittam, opibusque iuvabo.

Voltis et his mecum pariter considere regnis;

urbem quam statuo vestra est, subducite navis;

Tros Tyriusque mihi nullo discrimine agetur.

Atque utinam rex ipse Noto compulsus eodem 575

adforet Aeneas! Equidem per litora certos

dimittam et Libyae lustrare extrema iubebo,

si quibus eiectus silvis aut urbibus errat.'

2.40-56

Primus ibi ante omnis magna comitante caterua 40

Laocoon ardens summa decurrit ab arce,

et procul 'o miseri, quae tanta insania, ciues?

creditis auectos hostis? aut ulla putatis

dona carere dolis Danaum? sic notus Vlixes?

aut hoc inclusi ligno occultantur Achiui, 45

aut haec in nostros fabricata est machina muros,

inspectura domos uenturaque desuper urbi,

aut aliquis latet error; equo ne credite, Teucri.

quidquid id est, timeo Danaos et dona ferentis.'

sic fatus ualidis ingentem uiribus hastam 50

in latus inque feri curuam compagibus aluum

contorsit. stetit illa tremens, uteroque recusso

insonuere cauae gemitumque dedere cauernae.

et, si fata deum, si mens non laeua fuisset,

impulerat ferro Argolicas foedare latebras, 55

Troiaque nunc staret, Priamique arx alta maneres.

2.201-249

Laocoon, ductus Neptuno sorte sacerdos,

sollemnis taurum ingentem mactabat ad aras.

ecce autem gemini a Tenedo tranquilla per alta

(horresco referens) immensis orbibus angues

incumbunt pelago pariterque ad litora tendunt; 205

pectora quorum inter fluctus arrecta iubaeque

sanguineae superant undas, pars cetera pontum

pone legit sinuatque immensa uolumine terga.

fit sonitus spumante salo; iamque arua tenebant

ardentisque oculos suffecti sanguine et igni 210

sibila lambebant linguis uibrantibus ora.

diffugimus uisu exsangues. illi agmine certo

Laocoonta petunt; et primum parua duorum

corpora natorum serpens amplexus uterque

implicat et miseros morsu depascitur artus; 215

post ipsum auxilio subeuntem ac tela ferentem

corripiunt spirisque ligant ingentibus; et iam

bis medium amplexi, bis collo squamea circum

terga dati superant capite et ceruicibus altis.

ille simul manibus tendit diuellere nodos 220

perfusus sanie uittas atroque ueneno,

clamores simul horrendos ad sidera tollit:

qualis mugitus, fugit cum saucius aram

taurus et incertam excussit ceruice securim.

at gemini lapsu delubra ad summa dracones 225

effugiunt saeuaeque petunt Tritonidis arcem,

sub pedibusque deae clipeique sub orbe teguntur.

tum uero tremefacta nouus per pectora cunctis

insinuat pauor, et scelus expendisse merentem

Laocoonta ferunt, sacrum qui cuspide robur 230

laeserit et tergo sceleratam intorserit hastam.

ducendum ad sedes simulacrum orandaque diuae

numina conclamant.

diuidimus muros et moenia pandimus urbis.

accingunt omnes operi pedibusque rotarum 235

subiciunt lapsus, et stuppea uincula collo

intendunt; scandit fatalis machina muros

feta armis. pueri circum innuptaeque puellae

sacra canunt funemque manu contingere gaudent;

illa subit mediaeque minans inlabitur urbi. 240

o patria, o diuum domus Ilium et incluta bello

moenia Dardanidum! quater ipso in limine portae

substitit atque utero sonitum quater arma dedere;

instamus tamen immemores caecique furore

et monstrum infelix sacrata sistimus arce. 245

tunc etiam fatis aperit Cassandra futuris

ora dei iussu non umquam credita Teucris.

nos delubra deum miseri, quibus ultimus esset

ille dies, festa uelamus fronde per urbem.

2.268-297

Tempus erat quo prima quies mortalibus aegris

incipit et dono diuum gratissima serpit.

in somnis, ecce, ante oculos maestissimus Hector 270

uisus adesse mihi largosque effundere fletus,

raptatus bigis ut quondam, aterque cruento

puluere perque pedes traiectus lora tumentis.

ei mihi, qualis erat, quantum mutatus ab illo

Hectore qui redit exuuias indutus Achilli 275

uel Danaum Phrygios iaculatus puppibus ignis!

squalentem barbam et concretos sanguine crinis

uulneraque illa gerens, quae circum plurima muros

accepit patrios. ultro flens ipse uidebar

compellare uirum et maestas expromere uoces: 280

'o lux Dardaniae, spes o fidissima Teucrum,

quae tantae tenuere morae? quibus Hector ab oris

exspectate uenis? ut te post multa tuorum

funera, post uarios hominumque urbisque labores

defessi aspicimus! quae causa indigna serenos 285

foedauit uultus? aut cur haec uulnera cerno?'

ille nihil, nec me quaerentem uana moratur,

sed grauiter gemitus imo de pectore ducens,

'heu fuge, nate dea, teque his' ait 'eripe flammis.

hostis habet muros; ruit alto a culmine Troia. 290

sat patriae Priamoque datum: si Pergama dextra

defendi possent, etiam hac defensa fuissent.

sacra suosque tibi commendat Troia penatis;

hos cape fatorum comites, his moenia quaere

magna pererrato statues quae denique ponto.' 295

sic ait et manibus uittas Vestamque potentem

aeternumque adytis effert penetralibus ignem.

2.559-620

At me tum primum saeuus circumstetit horror.

obstipui; subiit cari genitoris imago, 560

ut regem aequaeuum crudeli uulnere uidi

uitam exhalantem, subiit deserta Creusa

et direpta domus et parui casus Iuli.

respicio et quae sit me circum copia lustro.

deseruere omnes defessi, et corpora saltu 565

ad terram misere aut ignibus aegra dedere.

[Iamque adeo super unus eram, cum limina Vestae

seruantem et tacitam secreta in sede latentem

Tyndarida aspicio; dant claram incendia lucem

erranti passimque oculos per cuncta ferenti. 570

illa sibi infestos euersa ob Pergama Teucros

et Danaum poenam et deserti coniugis iras

praemetuens, Troiae et patriae communis Erinys,

abdiderat sese atque aris inuisa sedebat.

exarsere ignes animo; subit ira cadentem 575

ulcisci patriam et sceleratas sumere poenas.

'scilicet haec Spartam incolumis patriasque Mycenas

aspiciet, partoque ibit regina triumpho?

coniugiumque domumque patris natosque uidebit

Iliadum turba et Phrygiis comitata ministris? 580

occiderit ferro Priamus? Troia arserit igni?

Dardanium totiens sudarit sanguine litus?

non ita. namque etsi nullum memorabile nomen

feminea in poena est, habet haec uictoria laudem;

exstinxisse nefas tamen et sumpsisse merentis 585

laudabor poenas, animumque explesse iuuabit

ultricis ~famam et cineres satiasse meorum.'

talia iactabam et furiata mente ferebar,]

cum mihi se, non ante oculis tam clara, uidendam

obtulit et pura per noctem in luce refulsit 590

alma parens, confessa deam qualisque uideri

caelicolis et quanta solet, dextraque prehensum

continuit roseoque haec insuper addidit ore:

'nate, quis indomitas tantus dolor excitat iras?

quid furis? aut quonam nostri tibi cura recessit? 595

non prius aspicies ubi fessum aetate parentem

liqueris Anchisen, superet coniunxne Creusa

Ascaniusque puer? quos omnis undique Graiae

circum errant acies et, ni mea cura resistat,

iam flammae tulerint inimicus et hauserit ensis. 600

non tibi Tyndaridis facies inuisa Lacaenae

culpatusue Paris, diuum inclementia, diuum

has euertit opes sternitque a culmine Troiam.

aspice (namque omnem, quae nunc obducta tuenti

mortalis hebetat uisus tibi et umida circum 605

caligat, nubem eripiam; tu ne qua parentis

iussa time neu praeceptis parere recusa):

hic, ubi disiectas moles auulsaque saxis

saxa uides, mixtoque undantem puluere fumum,

Neptunus muros magnoque emota tridenti 610

fundamenta quatit totamque a sedibus urbem

eruit. hic Iuno Scaeas saeuissima portas

prima tenet sociumque furens a nauibus agmen

ferro accincta uocat.

iam summas arces Tritonia, respice, Pallas 615

insedit nimbo effulgens et Gorgone saeua.

ipse pater Danais animos uirisque secundas

sufficit, ipse deos in Dardana suscitat arma.

eripe, nate, fugam finemque impone labori;

nusquam abero et tutum patrio te limine sistam.' 620